Vjetrovi jednog uragana mogu da proizvedu oko polovine svjetskog potencijala za proizvodnju električne energije, pokazuju podaci Nacionalne okeanske i atmosferske uprave (NOAA). Međutim, najveći krivci za razaranja i gubitke ljudskih života nisu vjetrovi, već olujni udari i poplave koje izaziva kiša uragana. U SAD-u, na primjer, olujni udar koji su izazvali tropski cikloni na Atlantiku bili su zaslužni za skoro polovinu smrti u uraganima između 1963. i 2012. godine, prema tvrdnjama Američkog meteorološkog društva

Ilustracija (Foto: YouTube/Printscreen)

Kad stigne do Atlantika, tropski talas ima potencijal da postane uragan – ali da bi se to desilo mora da ima dovoljno energije u obliku toplote i vjetra

Svake godine, između juna i novembra, oni pogađaju Karibe, Meksički zaliv i istočnu obalu Sjedinjenih Američkih Država, ponekad ostavljajući veliku pustoš za sobom.

Na Tihom okeanu poznati su kao cikloni. U Indijskom okeanu i južnom Pacifiku poznati su kao tajfuni.

Sve su to tropske oluje, ali ih samo u zemljama oko sjevernog dijela Atlantika i sjeverozapadno od Pacifika nazivaju uraganima.

Kako nastaju, zašto su toliko česti u ovim djelovima svijeta i kakav im je uticaj?

URAGANI SU ENERGETSKE BOMBE

Mnogi uragani koji nastaju na Atlantiku su rezultat atmosferskog fenomena koji se naziva tropski talas.

Talas počinje kao vrsta atmosferske struje koja formira pojas niskog vazdušnog pritiska, što se naročito često dešava tokom jula na zapadu Afrike.

Ako se svi uslovi sklope, niski vazdušni pritisak počinje da se pomjera najviše uz pomoć pasatnih (istočnih) vjetrova.

Kad stigne do Atlantika, tropski talas ima potencijal da postane uragan – ali da bi se to desilo mora da ima dovoljno energije u obliku toplote i vjetra.

Štaviše, neophodan mu je debeo sloj tople vode, sa površinskom temperaturom vode iznad 27 stepeni Celzijusa.

Potrebna su mu i prava polja vjetrova – rotacija horizontalnog vjetra i slabo ili malo vertikalno smicanje vjetra. Visoko smicanje vjetra prekinulo bi dotok toplote i vlage koji omogućavaju nastanak uragana.

Na kraju, potrebna je određena koncentracija kišnih oblaka i visoke vlažnosti u datoj oblasti.

Sve to mora da se desi na pravom mjestu – obično između 10. i 30. stepena geografske širine na sjevernoj hemisferi, gdje rotacija Zemlje pomaže da se vjetrovi susreću i podižu u oblasti niskog vazdušnog pritiska.

Kad tropski talas naiđe na sve ove elemente, oni počinju međusobno da dejstvuju u oblasti širokoj između 50 i 100 kilometara.

„Kretanje tropskog talasa je okidač za oluju”, kaže Horhe Zaval Hidalgo, generalni koordinator meksičke Nacionalne meteorološke službe.

A oluja je katalizator – tada započinje ples toplote, vazduha i vode.

Oblast niskog vazdušnog pritiska hladi vlažni, topli vazduh koji se diže sa okeana, a on ispunjava oblake.

Kondenzacija ovog vazduha otpušta vrelinu, koja još više spušta pritisak, privlačeći još vlage iz okeana i tako nastaje oluja.

Vjetrovi se susreću i dižu u oblastima niskog vazdušnog pritiska, obrćući se suprotno od smjera kretanja kazaljki na satu, dajući uraganu njegov prepoznatljivi oblik.

I dok oluja postaje sve snažnija, tzv. „oko uragana” – središnja oblast široka najmanje 10 kilometara – ostaje relativno mirno.

Oko njega se diže gusti zid od oblaka i najjačih vjetrova – tzv. zid „oka”.

Preko toga su spiralna zakrivljenja oblaka, koja se nazivaju kišni pojasevi i gdje je koncentrisan najveći dio kiše.

Brzine vjetrova određuju trenutak u kom ovu pojavu možemo da nazovemo uraganom.

U trenutku nastanka, on je tropska depresija. Kad stekne snagu, postaje tropska oluja. A kad brzina vjetra dostigne više od 118 kilometara na sat, to je onda uragan.

Međutim, uragani mogu da budu klasifikovani u pet kategorija u zavisnosti od stalnih brzina vjetrova. Na Atlantiku, koristi se Safir-Simpsonova skala vjetrova kako bi se izmjerila njegova destruktivna snaga.

Vjetrovi jednog uragana mogu da proizvedu oko polovine svjetskog potencijala za proizvodnju električne energije, pokazuju podaci Nacionalne okeanske i atmosferske uprave (NOAA).

Međutim, najveći krivci za razaranja i gubitke ljudskih života nisu vjetrovi, već olujni udari i poplave koje izaziva kiša uragana.

U SAD-u, na primjer, olujni udar koji su izazvali tropski cikloni na Atlantiku bili su zaslužni za skoro polovinu smrti u uraganima između 1963. i 2012. godine, prema tvrdnjama Američkog meteorološkog društva.

„Šteta ili opasnost povezana sa tropskim ciklonom ne odgovara nužno njegovoj kategoriji. Na primjer, oluja najvišeg stepena neće nužno značiti više kiše”, kaže Hidalgo za BBC Mundo.

NAJVIŠE POGOĐENI MEKSIKO, SAD I KARIBI

Ovaj dio svijeta najskloniji je uraganima, uglavnom zato što tropske geografske širine u Atlantskom okeanu imaju savršenu temperaturu za njihov nastanak tokom mnogih mjeseci u godini.

Tu su i kretanja velikih vazdušnih struja.

Istočni ili pasatni vjetrovi, koji kruže oko Zemlje blizu ekvatora, kreću se s istoka na zapad i guraju uragane ka Karibima, Meksičkom zalivu i jugu Sjedinjenih Američkih Država. Na njihov pravac utiče Zemljina rotacija – pod nazivom Koriolisov efekat, koji ih tjera da blago naginju ka sjeveru.

I tako, dok uragani putuju Atlantikom, oni neznatno skreću ka sjeveru, a kad stignu do geografske širine od 30 stepeni sjeverno, obično se susretnu sa Pretežno zapadnim vjetrovima, još jednim globalnim sistemom vjetrova – on čini da uragani zaokrenu ka istoku.

Kad na svom putu nalete na Bermudsko-azorski anticiklon, on određuje da li će uragan krenuti u pravcu Meksičkog zaliva ili SAD-a.

Anticikloni su oblasti visokog atmosferskog pritiska, sa suvim vazduhom i manje oblaka.

Na sjevernoj hemisferi, vjetrovi kruže uz anticiklone suprotno smeru kretanja kazaljki na satu. Bermudski anticiklon postaje prepreka, tako da, da bi nastavili dalje, uragani moraju da ga zaobiđu.

Veličina i položaj anticiklona može da odredi pravac kretanja tropskog ciklona.

Ukoliko je anticiklon slabiji i kreće se ka istoku, uragani ga zaobilaze i polaze na sjever, udaljujući se od Kariba.

Ako je, sasvim suprotno, anticiklon jači i nalazi se na jugoistoku, tropski ciklon će se uputiti ka Meksičkom zalivu ili Floridi.

Položaj anticiklona varira u odnosu na doba godine i godišnje doba, a može da se promijeni za svega nekoliko dana.

„Zbog ovih varijacija, uragan slijedi veoma drugačiju putanju od one koju će slijediti svega tri ili pet dana kasnije”, kaže Horhe Zavala Hidalgo iz meksičke Nacionalne meteorološke službe.

Isto tako, anticikloni i drugi tipovi vazdušne mase mogu da promijene putanju uragana ka istoku – to se desilo sa uraganom Sendi 2012. godine.

Nakon što je stigao do kopna na Kubi, uragan Sendi je počeo da se kreće ka sjeveroistoku, ali su mu se na putu ispriječili anticiklon na Grenlandu i hladni front. To je poguralo Sendi nazad ka američkoj istočnoj obali, gdje je poharao Njujork i Nju Džersi.

Manje uragana stigne do kopna u istočnoj pacifičkoj zoni nego u Sjevernom Atlantiku, uprkos tome što je to aktivniji region.

ZAŠTO IMA MANJE URAGANA U JUŽNOJ AMERICI?

I dok sjever Atlantika nudi idealne uslove za nastanak uragana, ispod ekvatora situacija je drugačija.

„Jug Atlantika je mirniji zato što nema tropskih talasa – ta pojava je mnogo uobičajenija na sjevernoj hemisferi i ima više varijacija u brzini i pravcu vjetrova, što sprečava nastanak uragana”, kaže Barns.

Takođe, tropski cikloni ne nastaju dalje od 500 kilometara od ekvatora, zato što je efekat Koriolis tu suviše slab i ne mijenja pravac vjetrova i ne pretvara ih u uragane.

Ali, iako uragani nisu uobičajeni u Južnoj Americi, nastajali su na južnim obalama Brazila. Tropski ciklon Katarina je 2004. godine izazvao 11 smrti i raseljenje više od 30.000 ljudi.

KAKAV JE UTICAJ KLIMATSKIH PROMJENA?

„Klimatske promjene zagrijevaju temperaturu površine okeana i debeli okeanski sloj, što predstavlja problem. Imamo teorije prema kojima topliji okeani čine snažnije i žešće oluje”, kaže meteorolog Geri M. Barns.

Takođe, postoje nagovještaji da su oblasti u kojima cikloni nalaze savršene uslove za opstanak sve veće, kaže Horhe Hidalgo.

„Moguće je da broj ciklona neće rasti, nego da će se promijeniti preraspodjela kategorija. Mogli bismo da doživimo više uragana više kategorije a manje onih iz niže.”

U ČEMU JE RAZLIKA IZMEĐU VREMENA I KLIME?

Oba naučnika se slažu da je prerano da se izmjeri uticaj klimatskih promjena na nastanak i pravac uragana.

„Postoji mogućnost da će oluje polako postati žešće, ali trebaće nam mnogo podataka da bismo dokazali da globalno zagrijevanje izaziva jače uragane. Možda ćemo imati više dokaza za 25 godina”, kaže Barns.

Uz zahvalnost Hozeu Manuelu Galvezu iz Nacionalne okeanske i atmosferske uprave (NOAA).

Izvor: BBC na srpskom