Kada je i gdje prvi put podignut crnogorski barjak nakon nestanka crnogorske države 1918. godine? Na to pitanje danas bi vjerovatno tačno odgovorio vrlo mali broj građana Crne Gore. A odgovor glasi: podignut je na jarbol ispred Skupštine Crne Gore 1992. godine.

Ko je imao hrabrosti da to učini te ratne godine? Jedan mladić koji se zvao Saša Raonić sa trojicom svojih drugova. Taj hrabri mladić tada je svima u Crnoj Gori i van nje pokazao kako se voli svoja zemlja.

Toga 14. novembra pristalice Liberalnog saveza Crne Gore okupile su se ispred zgrade crnogorskog parlamenta da protestuju zbog zabrane održavanja mitinga u Bijelom Polju. Branioci lika i djela tadašnjeg predsjednika Crne Gore Momira Bulatovića i premijera Mila Đukanovića iz Mojkovca, Kolašina i Bijeloga Polja postavili su barikade liberalima na Slijepač mostu i spriječili ih da dođu na miting u Bijelom Polju. Put su im prepriječili balvanima, traktorima, automobilima….

Jedan od kolovođa postavljanja barikada bio je Petar Kljajević, komandant Belih orlova za sjevernu Crnu Goru i odbornik Srpske narodne obnove u Skupštini opštine Bijelo Polje. Govorio je da su liberali došli da održe skup u Bijelom Polju “možda bi izbio građanski rat”.

Foto: Facebook

Liberali su se, nakon raspada SFR Jugoslavije, borili za suverenu, demokratsku i građansku Crnu Goru.

“Saša je sa jarbola ispred zgrade Skupštine skinuo jugoslovensku trobojku, a umjesto nje stavio crnogorsku zastavu sa dvoglavim orlom. Podjednaku ulogu u svemu tome imali su i momci koji su ga podigli da tu zastavu postavi gdje je i pripadala. To su bili takođe članovi Liberalnog saveza Crne Gore – Vladimir Raičević, Vladimir Šoć i Saša Đikanović. Bez njih on sam ne bi mogao fizički da to uradi, pa je zbog toga hrabrost koju su pokazali ovim činom njihova zajednička”, kaže Sašina majka Mila, sa kojom smo ovih dana razgovarali u Podgorici, gdje i živi.

Dok je Saša na jarbol podizao crnogorsku zastavu okupljeni su pjevali “Oj, svijetla majska zoro”.

Trebalo je zaista za to imati veliku hrabrost kad se zna da je ta crnogorska zastava za tadašnju vlast bila ustaško znamenje, a liberali satanizovani kao državni neprijatelji!

Slavko Perović, predsjednik Liberalnog saveza, Sašin i podvig njegovih drugova proglasio je istorijskim.

Sjutradan je policija uhapsila Raonića i Đikanovića. Šoć i Raičević bili su u bjekstvu sve dok nisu čuli policijsko saopštenje da će Raonića i Đikanovića držati zatvorene u čuvenoj betonjerci – podrumu zgrade Centra bezbjednosti u Podgorici.

Poznavao sam se sa Sašom. Zahvaljujući predusretljivosti gospođe Mile dobio sam od nje više tekstova iz raznih listova i dokumenata o Saši. Mila, majka koja s pravom može da se ponosi svojim prerarno izgubljenim sinom, otkrila mi je i dosta zanimljivih detalja iz Sašinog života o kojima se malo zna.  

Saša, nažalost, odavno više nije među nama.

“Ubijen je 30. jula 1994. u Beogradu. Našao se na pogrešnom mjestu u pogrešno vrijeme. Prilikom tog tragičnog događaja sa njim su bili njegovi prijatelji, tri muškarca i jedna djevojka.  U izvještaju policije navedeno je da je rezervista, koji je bio pod dejstvom narkotika, ispalio rafale iz automatskog oružja na njihov automobil koji je bio u polasku, prišavši im sa leđa. Oni nisu imali nikakve veze sa Crnom Gorom, a istraga je tada utvrdila da Sašina pogibija nije imala nikakve veze sa njegovim političkim angažovanjem”, sjeća se tog tragičnog događaja gospođa Mila.

Dvanaest godina nakon što je Saša sa drugovima istakao crnogorsku zastavu na jarbol ispred zgrade parlamenta, ista takva, a sadašnja zvanična zastava Crne Gore, podignuta je takođe ispred zgrade crnogorskog parlamenta uz intoniranje novousvojene himne “Oj, svijetla majska zoro”.

“Bojkotovali smo podizanje zastave i intoniranje himne. Smijali smo se posmatrajući taj događaj na televiziji, posebno gledajući Miodraga Vukovića i predstavnike Demokratske partije socijalista kako plaču, iako su to oni isti ljudi iz vlasti od 1992. godine. Oni tada nijesu znali da je ovo crnogorska zastava i proganjali su nas na razne načine”, kazao je tada za podgorički dnevni list “Dan” Vladimir Raičević.

Foto: Fokuspress.com

Tim povodom, rekla nam je gospođa Raonić, Balša Brković je objavio kolumnu u “Vijestima” u kojoj je podsjetio na hrabri čin Saše Raonića. Napisao je i da je tada ranih devedesetih zastava koju je Saša podigao bila jedan od najmoćnijih simbola ondašnjeg emancipatorskog i antiratnog pokreta u Crnoj Gori.

“Tada veoma ugroženi pripadnici tzv. manjinskih naroda u Crnoj Gori znali su kada vide tu zastavu da ispod nje idu oni koji su tada, sred užasnog fašističkog orgijanja, bili spremni da ih brane”, zapisao je Brković.  

Saša je kao glavni urednik bio dio ekipe koja je uređivala i izdavala satirični list “Grafiti”. Osnivači časopisa bili su Saša Raonić, Zoran Simonović, Nikola Đurković i Duško Mihailović.

“Grafiti” su bili crnogorski humorističko-satirični časopis. Izlazio je u Podgorici od 1993. do 2001. godine. U početku je štampan s podnaslovom Nezavisni crnogorski magazin za mlade, a kasnije mijenja podnaslov u Katkadnik i Beskućnik i Naše gore list.

“Grafiti” su se na duhovit i satiričan način bavili crnogorskom svakodnevicom tih devedesetih godina prošlog vijeka. Bili su, ostalo je zapisano, ključni punkt urbane kulture u Crnoj Gori, okupljajući sve važnije supkulturne grupe toga vremena.

Kritički je analizirao politiku crnogorskih i jugoslovenskih vlasti, tekstovi su sadržali snažnu antiratnu, antiklerikalnu i antinacionalističku notu. Zbog toga je često bio na udaru oficijelnih političkih krugova.

Duhovitim, provokativnim i prodornim tekstovima “Grafiti” su se izdvajali od ostalih crnogorskh listova tretirajući aktuelne političke i društvene teme.

Zanimljivo je da su “Grafiti” jedini crnogorski list koji nije uvršten u “Enciklopediju crnogorskog novinarstva”.

“Saša Raonić je bio jedan od kamena temeljaca na kojem se gradila priča koja je spasila obraz Crnogoraca u vremenu najvećeg istorijskog posrnuća. On je bio ta centripetalna sila koja je okupila podgoričku urbanu omladinu oko ‘Grafita’, jedinog medijskog proizvoda bez mrlje u sramnim devedesetim i LSCG-a, kao jedinog političkog ishodišta onih koji su bili protiv šovinizma, rata i okretenja leđa evropskoj civilizaciji. Više je Saša uradio te četiri godine dok nije ubijen, nego mnogi drugi koje ovih dana gledamo kako se samohvališu svojom ulogom u tom vremenu do sada. 

Saša je simbol najzdravije crnogorske omladine tog vremena i tužno je da niti jedna ulica makar u Podgorici ne nosi njegovo ime”, rekao nam je Boris Raonić, predsjednik NVO Građanska alijansa, koji se kao mladi liberal družio sa Sašom.

Evo šta je prije dvije godine o Saši napisao istoričar Novak Adžić u tekstu “O golgoti Druge Crne Gore (1990-1997)”:

“Osjećaj istoriografske odgovornosti i lične savjesti mi nalaže da se ovom prilikom prisjetim pokojnog Saše Raonića, urednika ondašnjeg omladinskog lista ‘Grafiti’, liberala, samosvjesnog i hrabrog, mladog Crnogorca, protivnika rata i agresije na susjede i oponenta totalitarnog režima DPS-a i njegovih tadašnjih četničkih saveznika. Raonić će biti progonjen, hapšen i suđen od strane ‘pravosuđa’ ondašnje DPS vlasti, zbog iskonskog crnogorskog patriotizma i učestvovanja u isticanju crnogorskog barjaka sa dvoglavim orlom na crvenom polju na jarbolu ispred zgrade Skupštine Crne Gore”.

Evo i nekoliko komentara sa društvenih mreža objavljenih proteklih godina o Saši.

“Od svih utega koje mu je nametala strašna i tužna crnogorska prošlost, Saša Raonić je odabrao za ono vrijeme najopasniji, a za sva vremena najčasniji”.

“U modernoj Crnoj Gori ime Saše Raonića mora i zvanično postati sinonim borbe za domovinu, za istinsku slobodu, pravo i čast”.

“Saša i ‘Grafiti’ su me mnogo naučili, a najviše građanskoj hrabrosti”.

“Nažalost, nijedna ulica u Podgorici ne zove se po tome hrabrom Crnogorcu”.

“Tužna je i prokleta Crna Gora koja pamti švercere cigara, koja im se klanja i povija, koja pamti ubice, pljačkaše i ostalu ološ, a nema vremena da se sjeti jedne ovakve veličine!”

POTOMAK CRNOGORSKO-VOJVODSKE PORODICE

Saša Ljubov Raonić rođen je 10. aprila 1972. godine u Podgorici. Potiče, kako piše u jednom dokumentu Liberalnog saveza, iz stare crnogorsko-vojvodske porodice. Ta porodica dala je veliki doprinos u borbi za osobođenje crnogorskog naroda, naročito u Veljem ratu (1876 – 1878). U tom ratu iz ove porodice poginulo je osamnaest muškaraca. Po završetku rata porodica Raonić od knjaza i gospodara Crne Gore i Brda Nikole I Petrovića dobija u znak zahvalnosti četiri kuće u Nikšiću.

“U balkanskim ratovima učestvovao je dio porodice, a i Sašin đed Danilo, koji je tada imao svega 17 godina. U bitkama je zadobio tri prostrijelne rane. I u čuvenoj 1918. godini ova proodica je podnijela velike žrtve tako da je početak Prvog svjetskog rata dočekala sa dva muškarca, nekoliko žena i petoro maloljetne djece”, kaže gospođa Raonić.

IZVIĐAČ ZA PRIMJER

Malo je poznato, rekla nam je Sašina majka Mila, da je Saša bio istaknuti izviđač. O tome je sačuvala jedan dokumenat u kojem se navodi da su te Sašine aktivnosti u Savezu izviđača Jugoslavije počele 30. marta 1980. godine učlanjivanjem u Odred izviđača “Đina Vrbica” iz Titograda.

Saša je kao izviđač obavljao razne funkcije. Od vođe poletaraca, pa sve do načelnika Odreda. Paralelno sa tim funkcijama bio je predsjednik Saveza izviđača Titograda, načelnik za program u Savezu izviđača Crne Gore, član Konferencije Saveza izviđača Jugoslavije…

Za vrijeme tih Sašinih aktivnosti izviđačka orgnizacija Crne Gore dobila je brojna visoka priznanja. Proglašena je za najsupješniji republički savez izviđača za period 1988-1990. godina, a Odred izviđača “Đina Vrbica” u istom periodu proglašavan je za najbolji odred u Savezu izviđača Crne Gore i Jugoslavije.

Saša je u hronici Saveza izviđača Crne Gore upisan kao najzaslužniji njen član – počasni član, i kao najmlađi član koji posjeduje najviše zvanje u organizaciji za stručnost. Imao je zvanje instruktora drugog stepena. To zvanje stekao je 10. aprila 1987. godine, znači kada je imao svega petnaest godina. Dobitnik je i priznanja Srebrni javorov list sa zracima, koji mu je dodijeljen za izuzetan doprinos razvoju Saveza izviđača Crne Gore.

PISMO VRŠNJACIMA U HRVATSKOJ

Sašina majka čuva i pismo koje je njen sin 15. oktobra 1992. godine poslao vršnjacima u Hrvatskoj. Evo nekoliko izvoda iz tog pisma, koji rječito govore i o Saši i o tom vremenu, a mnoge od njegovih tadašnjih poruka i danas su i te kako aktuelne.

“Pripadam generaciji (sedamdeset i neke) Crnogoraca koja, u ovoj ružnoj stvarnosti, u ovoj sveopštoj jurnjavi za egzistencijom, u ovom sveopštem Crnogorskom velikosrpstvu, koje razara sve što nije srpsko, dakle generaciji koja u Crnoj Gori predstavlja onu ‘čistu stranu života, svijetlu stranu mladosti’! Pripadam onim mladim Crnogorcima koji se stide politike genocida, koju vode, nažalost, oni kojima je Crna Gora rezervna država. Dio sam onih dvadesetogodišnjaka koji se već nekoliko godina bore protiv takvih neljudi koji su sebi dali za pravo da razruše Vukovar i Dubrovnik, Mostar i Sarajevo, i udalje jedne od drugih Crnogorce i Hrvate”.

“Mi hoćemo Crnu Goru ni manju ni veću, bez uniformi, crnih marama i straha, i bez onih koji su nas zavadili i udaljili od čitavog modernog svijeta i od naše braće! Bez onih koji su podjednako zla nanijeli i Crnogorcima, i Hrvatima, i Muslimanima i tom svom naivnom srpskom narodu kojeg danas zarad njihovih gluposti optužuje čitav svijet!”

“Omladino Hrvatske! Ja nijesam Srbin, ja nijesam Hrvat, meni je suđeno da budem Crnogorac! Hrišćanin sam bez države i crkve. Državu mi je neki Karađorđević anektirao još 1918. godine, a zatim dvije godine kasnije crkvu ukinuo i to onu Autokefalnu pravoslavnu crkvu, kažem Crnogorsku pravoslavnu, a ne Srpsku koja sada po Crnoj Gori sije mržnju!”

Vukašin Perović: Saša

Veseljko Koprivica

UPOZORENJE: ZABRANJENO JE KOPIRANJE I PRENOŠENJE TEKSTA BEZ PISMENE SAGLASNOSTI REDAKCIJE PORTALA REVIJE FOKUS