Nedić je vođu Rajha Adolfa Hitlera hvalio na sva usta od početka, ali je uspio da se s njim sretne tek 18. septembra 1943, tokom zvanične posjete Berlinu, a i to tek na intervenciju nacističkog ministra spoljnih poslova fon Ribentropa. Tada je Hitler obećao da će razmisliti o velikoj Srbiji, obećanje koje je kasnije izbjegao. Nedić i njegova kvislinška ekipa su, međutim, do kraja predlagali Rajhu bilo neku „krnju Jugoslaviju”, bilo „veliku Srbiju”

Napeto je bilo u ponedjeljak pred zgradom Višeg suda u Beogradu. Na ročištu po zahtjevu za rehabilitaciju Milana Nedića (1878-1946) , predsjednika kolaboracionističke vlade Srbije tokom Drugog svjetskog rata (1941-1945), okupili su se pristalice i protivnici njegovog lika i djela koji su se satima uzajamno vrijeđali. Policija je razdvajala dvije grupe – antifašiste i desničare. Na jednoj strani transparent ,,Smrt fašizmu, sloboda narodu”, zastave SFRJ, SKOJ i komunistička obilježja – na drugoj natpis ,,Spasavanje Srba nije zločin”, paneli sa likom saradnika nacističke Njemačke Dimitrija Ljotića i američka ,,južnjačka zastava” koja se povezuje sa ekstremističkim i rasističkim organizacijama. Na kraju su se svi razišli bez većih incidenata.

Nekoliko dana ranije je održan pomen na 70. godišnjicu Nedićeve smrti, koji se 1946. čekajući suđenje ubio skokom sa trećeg sprata zatvora OZNA u Beogradu.

Postupak pravne rehabilitacije Nedića, počeo je 7. decembra 2015, sedam godina pošto su zahtjev podnijeli Srpski liberalni savjet, Udruženje političkih zatvorenika i žrtava komunističkog režima i porodica Nedić. Nedićevi potomci traže da bude poništena uredba Vlade FNRJ iz 1949, kojom se narodnim neprijateljima oduzimaju imovina i građanska prava.

Nedićevi potomci su, prije tri godine podnijeli zahtjev Agenciji za restituciju da im bude vraćena imovina oduzeta poslije rata. Tamo im je, međutim, ukazano da postoji akt tadašnje Državne komisije za ratne zločine koja je Nedića označila kao saradnika okupatora i da bez njegove sudske rehabilitacije imovinu ne mogu vratiti. I prema odredbama aktuelnog Zakona o rehabilitaciji, usvojenog 2011, ne mogu biti rehabilitovani i nemaju pravo na vraćanje oduzete imovine pripadnici kvislinških formacija koji su izvršili, odnosno učestvovali u izvršenju ratnih zločina.

U srpskoj javnosti, kako političkoj, tako i stručnoj, pa i široj, ocjene o istorijskoj ulozi Milana Nedića su oprečne. Nedić je za jedne ,,spasilac srpskog naroda”, ,,srpska majka”, za druge kvisling koji je servisirao Njemce u svim njihovim zločinima.

Svojevremeno je u Srbiji, na talasu antikomunizma, otvoren slučaj Nedić provokativnom predstavom u Zvezdara teatru poznatog dramaturga Siniše Kovačevića, a u glavnoj roli čuvenog glumca Bate Stojkovića.

Revizionisti istoričari poput Koste Nikolića, Bojana Dimitrijevića i drugih pravdaju Milana Nedića jer je bio „ličnost tragična”, da se „žrtvovao za narod” spasavajući ga od zvjersko-nacističkih represalija koje su „šumci” izazivali svojim napadima na okupatora. Istoričar srednje generacije Bojan Dimitrijević, koji je svojevremeno bio savjetnik Borisu Tadiću kao ministru odbrane Srbije i Crne Gore, nedavno je izjavio da je Nedić bio svjestan da će stradati kao žrtva svoje blage duše i samilosti, pa bilo ko da pobijedi u ratu: saveznici sa komunistima ili ravnogorci.

Nasuprot onima koji tvrde da je Nedić neopravdano proglašen izdajnikom ili onima koji stavljaju znak pitanja na njegovu istorijsku ulogu u Srbiji, nalazi se grupa istoričara koji nemaju nikakve sumnje da je on bio saradnik okupatora koji je omogućio Njemcima, između ostalog, da istrijebe Jevreje, prosto pravi fašista, koji je dao sve od sebe da Srbiji nađe mjesto u budućoj Evropi pod nacističkom vlašću. Takvi ističu da je Nedić nepokolebljivo vjerovao u njemačku pobjedu, divio se Hitlerovoj moći, učestvovao u Holokaustu, u Porajmosu (genocidu nad Romima), u borbi protiv pokreta otpora (partizana), koji je srpski narod izložio strašnim mjerama zastrašivanja, kažnjavanja i nespretnim pokušajima nacifikacije.

Nedić, zaslužni visoki oficir iz Prvog svetskog rata je sa mjesta ministra vojnog Kraljevine Jugoslavije bio je smijenjen 1940. jer je zastupao ideju priključenja silama Osovine i predlagao ustupanje jugoslovenskih teritorija tim silama, ne bi li umirio Njemačku. Krajem avgusta 1941, Njemačka je dovela generala Nedića i njegovu „Vladu narodnog spasa” na vlast u Srbiji.

Dok su Njemci između septembra i novembra 1941. vršili masovne odmazde u Mačvi, Kragujevcu i Kraljevu, po Beogradu i mnogim drugim djelovima Srbije, u kojima je stradao i ogroman broj Srba – Nedić se u više navrata obraća javnosti preko radija, novina i na javnim skupovima ponavljajući da „Njemačka nije naš neprijatelj”, „Satrite odmetnike i razbojnike”, „Ustaj i brani svoje ognjište od komunističkih pljačkaša, razbojnika i odmetnika”.

Preko ustanove „Zemlja i rad” svake nedjelje Nedić je primao grupe srpskih domaćina i držao im predavanja, pri čemu kletve protiv neprijatelja nisu obuhvatale samo komunističke „horde”, nego i Engleze i Amerikance. Nedić i ljudi oko njega će te stavove ponavljati tokom čitavog rata.

Nedić i njegovi ideolozi su razvili neku vrstu srpskog fašizma oslonivši se na Dimitrija Ljotića (1891-1945), koji je imao primitivnu viziju staleške organizacije srpskog društva sa seljakom u njenom središtu.

Zvanični razlog zbog čega je obrazovana Nedićeva vlada bilo je što brže gušenje ustanka u Srbiji. Da bi postigle taj rezultat Nedićeva Srpska državna straža i ostale snage su koristile njemačke metode, među kojima su hapšenja, interniranja, mučenja i strijeljanja. Do kraja rata, po raspoloživim izvorima, kvislinzi su potpuno samostalno internirali oko 4.500 ljudi zbog njihovih antifašističkih aktivnosti i od toga strijeljali 1.400.

Nedićev Ministarski savjet je 5. avgusta 1942. donio uredbu o prinudnom vaspitanju omladine u zavodu u Smederevskoj Palanci. Mladi uhapšeni kao komunisti bili su internirani u taj logor i bili izloženi prinudnoj fašizaciji.

Poseban vid Nedićevog trogodišnjeg djelovanja, koji je samo djelimično istražen, je njegova uloga u ekonomskoj eksploataciji Srbije i masovnoj upotrebi prinudnog rada za njemačke potrebe. Njemci su koristili robovski rad svuda u Evropi, ali je u Srbiji on bio jedna od osnova funkcionisanja ne samo velikih rudničkih kompleksa kao Bor i Trepča, nego i funkcionisanja dobrog dijela privrednog aparata. Takođe, kvislinška vlast je pozivala i podsticala na dobrovoljno prijavljivanje za rad u Trećem Rajhu.

Nedić je vođu Rajha Adolfa Hitlera hvalio na sva usta od početka, ali je uspio da se s njim sretne tek 18. septembra 1943, tokom zvanične posjete Berlinu, a i to tek na intervenciju nacističkog ministra spoljnih poslova fon Ribentropa. Tada je Hitler obećao da će razmisliti o velikoj Srbiji, obećanje koje je kasnije izbjegao. Nedić i njegova kvislinška ekipa su, međutim, do kraja predlagali Rajhu bilo neku „krnju Jugoslaviju”, bilo „veliku Srbiju”.

Saveznici nisu bili impresionirani Nedićem i njegovom ekipom, pa su ih – što je i logično – iz bijega u Austriji izručili novim pobjedničkim vlastima u Jugoslaviji. Pripadnici OZNA-e, tvrdi se, nisu gurnuli Nedića kroz prozor, jer OZNA za to nije imala nikakvog interesa. Naprotiv, ionako mu nije ginula kazna, kao ni Vidkunu Kvislingu u Norveškoj ili maršalu Petenu u Francuskoj (ovaj je istina umro od starosti u zatvoru).

Kritički nastrojeni istoričari upozoravaju da je istorijski revizionizam jedan od aspekata nacionalističke ideologije – jedan od njenih nosećih stubova, jer prošlost ili slika o njoj pruža legitimacijsku osnovu za savremenost. Razlozi Nedićeve rehabilitacije su naravno politički, a ne istoriografski. Taj proces se opasno približava svom potpunom ostvarenju.

POGROM JEVREJA

Nedić i Ljotić, inače rođaci, osnovali su niz ustanova u Srbiji po uzoru na one iz nacističke Njemačke; uveli su i nacističku terminologiju – rasnu prije svega, u kojoj su Srbi smatrani „arijevcima”. ,,Srpski narod”, kaže Nedić, ,,je pozvan da na Balkanu bude čuvar i žandarm za centar Evrope, tj. za Rajh i njegove evropske planove”. Između oktobra 1941. i maja 1942, preko 80 odsto jevrejske populacije u Srbiji je ubijeno u logorima, masovnim strijeljanjima ili upotrebom gasa (vozila dušegupke koja su kružila Beogradom). Srpska kvislinška vlast, naročito u Beogradu, nadzirala je Jevreje, starala se da oni nose žute trake, da ne ulaze u javne lokale, da ne koriste tramvaje, da ne idu na pijace prije 10 ujutro… Zajedno sa njemačkim vlastima bio je organizovan prinudni rad Jevreja. Nedićeva Specijalna policija je vodila preciznu evidenciju o raspoloživoj robovskoj jevrejskoj radnoj snazi: kada bi neki Jevrejin iz logora bio strijeljan, na poleđinu njegovog kartona se upisivalo „LS”, odnosno „Logor Streljan”, kako bi bilo jasno da sjutradan neće moći da krene na prinudni rad. Nedićeva vlada dobiće na „poklon” svu jevrejsku imovinu koju Njemci nisu uspjeli da prodaju.

REHABILOTOVANJE RATNIH ZLOČINACA

Proces rehabilitovanja ratnih zločinaca i kolaboracionista, kao izraz demokratske, neoliberalne i antikomunističke Srbije, je počeo sa šabačkim sudom koji je „rehabilitovao” dva žandarma, stradala 7. jula 1941 u Beloj Crkvi u puškaranju sa Žikicom Jovanovićem Špancem. Njima i nije bilo suđeno nego su poginuli u borbi! Uslijedile su rehabilitacije na lokalnom nivou ratnih zločinaca i pripadnika kolaboracionističkih i kvislinških formacija. Višegodišnja veličanja četnika i njihovo magično pretvaranje u antifašističke borce je dovelo do rehabilitacije Draže Mihailovića, koja je, opet omogućila sadašnju situaciju oko Milana Nedića. Više od dvije decenije se pojavljuju gomile tužnih i opasnih publikacija i tvrdnji koje pozitivno ocjenjuju Nedićevu ulogu u tadašnjoj Srbiji. Godine 1993, u jeku ratova na razvalinama Jugoslavije, Srpska akademija nauka i umetnosti objavila je svoj kapitalni projekat Sto najznamenitijih Srba. U ideološki jasno profilisanoj koncepciji i sadržini,koja je trebalo da pokaže ,,postojanje” i mnogovjekovnu nepromjenljivost tzv. nacionalnog bića, urednici zbornika su izostavili Koču Popovića, a uključili Milana Nedića. Vlada Vojislava Koštunice će ostati upamćena što je sliku ratnog zločinca i Hitlerovog dobrovoljnog saveznika okačila u sjedištu Vlade Srbije u Nemanjinoj. Ministri u toj vladi su javno poručivali da bi na pomen Milana Nedića trebalo stajati mirno. Po analogiji, ukoliko je Nedić ,,bio legitimni” predsjednik vlade, s pravom na fotografiju u društvu sa ostalim premijerima ove zemlje, uz to i rehabilitovan, onda je od 1941. do 1944. Srbija bila pravna država, a partizani koji su se protiv te vlasti borili – banditi.

Milan Bošković (MONITOR)