U nauci je poznato da je crnogorski narod u svojoj državnoj i etničkoj genezi prošao kroz nekolika državna, civilizacijska i kulturna kruga. Crnogorski nacion se vjekovima iseljavao i rasipao po tuđim teritorijama i državama drugih naroda, prije svega na prostorima Balkana, evropskim zemljama i po drugim kontinentima, naročito američkom i australijskom.

U vezi sa pojmom iseljavanja, iseljenika i iseljeništva iz Crne Gore, riječju dijaspore, Crnogoraca i drugih etničkih entiteta, postoji još i niz drugih pitanja i problema, od kojih treba posebno izdvojiti uzroke i posljedice iseljavanja. Nauka se do sada bavila uglavnom ispitivanjem uzroka ali ne osobito i posljedica iseljavanja koje su za Crnu Gori bile, a jesu i danas, izuzetno važne i delikatne. One su imale i pozitivan i negativan karakter ali i efekat. Takođe, često su postajale uzrok za nove posljedice, i te kako djelotvorne za Crnu Gori, utičući na nju, njen položaj i sudbinu.

Dešavalo se i da se neki uzroci zamijene posljedicama što je u promišljanju dovodilo do zbrke i krivog tumačenja, do lažne slike o crnogorskoj dijaspori, što je pogodovalo osporavanju, gubljenju nacionalnog identiteta i atrofiji nacionalne crnogorske svijesti. Među negativnim posljedicama najizrazitija je asimilacija crnogorskog naroda, ali i drugih etničkih entiteta iz Crne Gore u druge državne i etničke korpuse. U vezi sa zaista velikom temom iseljavanja iz Crne Gore i iseljeništva u dijaspori, postoji znatan broj i drugih pitanja i problema u tumačenju, pristupu i naučnom sagledavanju. Nauka se nije podrobnije bavila položajem, životom i drugim značajnim činjenicama u vezi sa iseljenicima iz Crne Gore. Ona ih, uglavnom, prati do doseljenja na prostor koji naseljavaju i nastoji da objasni odnos zemlje useljenja prema njima prilikom doseljavanja, zakonsku regulativu i mjere koje preduzima prema useljenicima, prilike u odnosnoj državi i društvu prilikom doseljenja, način prihvata, smještaj i nacionalne interese domaćina u vezi sa tim. Ali, što se dalje zbivalo sa iseljenim Crnogorcima, tim pitanjem nauka se, uglavnom, nije bavila. I pored rijetkih pokušaja da se osvijetli život u iseljeništvu u pojedinim zemljama, ukupno stanje našega iseljeništva i sve ono što je u bližoj ili daljoj vezi sa tim, ostalo je, najvećim dijelom, manje poznato i neizučeno.

Takođe, u nekim radovima iseljavanja iz Crne Gore su obrađena u okviru šireg procesa naseljavanja neke teritorije ili države u određenom vremenu, u kome participiraju i iseljenici drugih naroda, znatno brojniji od Crnogoraca. Zato se ne može jasno sagledati (recimo iseljavanje Jugoslovena između dva svjetska rata u zemlje američkog kontinenta) iseljeništvo iz Crne Gore u okviru veće populacione cjeline, koja je u određenom periodu naseljavala neki prostor.

I kada se radi o iseljavanju Jugoslovena u evropske i vanevropske zemlje, ne vide se posebno iseljenici iz Crne Gore, u okviru cjeline koja se tretira u najopštijem značenju. Uz sve to, u našoj istoriografiji se nedovoljno zna o iseljavanjima manjinskog stanovništva iz Crne Gore (Srba, Hrvata, Bošnjaka, Muslimana i Albanaca) u druge krajeve i države.

Ta iseljavanja se pominju u širem kontekstu, osvijetljena su fragmentarno, površno, nedovoljno, o nekim iseljavanjima se zna iz predanja ali ne iz istorije. Osim većih sinteza i manjih tekstova koji tretiraju ovu temu, posebno su dragocjene monografije o pojedinim plemenima, bratstvima i krajevima.

Iseljavanja stanovništva s prostora današnje Crne Gore mogu se pratiti već od prve polovine 16. a pouzdanije od 17. vijeka. Iseljavanja iz Crne Gore, naročito Crnogoraca, u druge krajeve bila su intenzivna u 18. vijeku, a vrlo masovna u 19. i prvoj polovini 20. vijeka, naročito poslije balkanskih, Prvog i Drugog svjetskog rata.

Između ostalih takvih publikacija pomenućemo samo neke: Jovan Erdeljanović, Kuči, Bratonožići, Piperi, Podgorica 1997; Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, Bokelji, Podgorica 1997; Radosav Jagoš Vešović, Pleme Vasojevići, Sarajevo 1935; Mirko Barjaktarević, Rovca (etnološka studija), Podgorica 1984; Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak… 2. izmijenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd 1997; Sekula Dobričanin: Donja Morača: život i običaji narodni po tradiciji, Titograd 1984; Pavle S Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba, knj.  I, II, Nikšić 1991; Stevan Popović, Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji, drugo dopunjeno izdanje, Nikšić 1997; Vule Knežević, Pleme Šaranci, Beograd 1961; Obren Blagojević, Piva, Beograd 1971; Andrija Jovićević, Malesija, Podgorica 1997; Petar Šobajić, Bjelopavlići i Pješivci, Podgorica 1996; Dušan Otašević, Njeguši kroz vrijeme (XIV – XX vijek), Podgorica 1999; itd.

Iako se i za Crnu Goru može reći „da je druge naselila a sebe nije raselila“, ipak se njeno iseljeništvo, rasijano u manjim ili većim grupama, enklavama i kolonijama, u rasponu od nekolika stoljeća, u velikoj mjeri gubilo u novoj sredini. Čak i tamo gdje je bilo brojno, kao u Srbiji, ono nije uspijevalo da sačuva svoju etničku posebnost, nacionalni identitet ili svijest crnogorsku. Osjećanje pripadnosti matičnoj državi i etnosu svodi se na mutni iskaz da su nekome preci „poreklom iz Crne Gore“.

Pošto je, kao što je već rečeno, pitanje crnogorske dijaspore mnogo složenije nego što izgleda, nakon ovladavanja ukupnom problematikom, može se govoriti o različitim oblicima etničke sačuvanosti, nacionalne svijesti i vezanosti za Crnu Goru njenih iseljenika i njihovih potomaka, o palimpsestnim slojevima nacionalnog identiteta, u kojima je, ipak, u nekom obliku prepoznatljiv, iako prekriven i zatrpan, crnogorski kod. Hazarska sudbina nije samo kob crnogorska nego je i udes i drugih, naročito malih, naroda. Za razliku od Jevreja, koji su svoj nacionalni identitet i svijest, iako u rasijanju po cijelom svijetu, uspijevali da čuvaju i sačuvaju preko dva milenijuma – Crnogorcima to, uglavnom, nije polazilo za rukom ni u matici ni u dijaspori.