Kada je 12. aprila 1955. godine objavljena vijest da je razvjena vakcina protiv protiv dječje paralize, od koje je tokom epidemije u SAD-u 1952. godine preminulo 3.000 mališana, na konferenciji za novinare se pojavio i dr Jonas Salk, ljekar koji je razvio spasonosnu vakcinu.

Novinari su ga pitali ko je vlasnik patenta za vakcinu.

“Pa ljudi, rekao bih. Ne postoji patent. Možete li patentirati Sunce”, odgovorio je Salk, koji je odbio da ubira profit od vakcine.

Pandemija koronavirusa je posve druga priča: prihod kompanija Pfizer i BioNTEch i Moderna, ostvaren od prodaje vakcina protiv Covid-19, procjenjuje se na 70 milijardi dolara (62 milijarde eura).

Ali, dr Maria Elena Bottazzi i dr Peter Hotez, mikrobiolozi Baylor College of Medicine u Houstonu, vraćaju se Salkovoj filozofiji. Njihov tim razvio je proteinsku vakcinu Corbevax koju su svim zainteresovanim ponudili bez patentnih prava, kako bi se što više ljudi u zemljama u razvoju vakcinisalo protiv covida-19. Indija je već odobrila Corbevax za hitnu upotrebu, a najveći tamošnji proizvođač vakcina, BioE (Biological E. Limited), planira da od februara proizvodi 100 miliona doza mjesečno, odnosno 1,2 milijarde doza godišnje. Put Indije mogli bi uskoro slijediti Indonezija, Bangladeš i Bocvana.

“Želimo pomoći svijetu. Naša tehnologija je otvorena. Svi procesi su objavljeni i nisu patentirani”, rekla je Maria Elena Bottazzi u razgovoru za španski El Pais.

Rođena u Genovi kao ćerka dipolomata iz Hondurasa u kome je odrasla, dr Botazzi svjesna je golemog jaza u procjepu između razvijenog i svijeta u razvoju.

Oko 60 odsto svjetske populacije primilo je barem jednu dozu vakcine, ali 72 odsto vakcina distribuirano je u razvijene i srednje razvijene, a svega jedan odsto u nerazvijene zemlje.

“Na primjer, stopa vakcinisanih u Kanadi je blizu 80 odsto, što je u oštroj suprotnosti s Nigerijom, gdje je samo 2,2 odsto stanovništva potpuno vakcinisano. Nevjerovatno je nepravedno da zemlje u razvoju ne mogu dobiti pristup vakcinama koje će im omogućiti da spasu živote svojih stanovnika. Mislim da je Corbevax ‘game changer’”, rekao je za američki National Public Radio (NPR) dr Keith Martin, izvršni direktor Konzorcijuma Univerziteta za globalno zdravlje u Washingtonu.

Sve vakcine protiv covida-19 “uče” naš imunološki sistem da prepozna koronavirus SARS-CoV-2 i da ga zatim napadne. Modernino i Pfizerovo mRNA djelovanje vakcine postižu tako da uz pomoć molekula glasničke ribonukleinske kiseline (mRNA) ćelijama daju uputstvo za stvaranje proteina šiljka (S) koronavirusa. AstraZeneca, Johnson&Johnson i Sputnjik su vektorske vakcine – sadrže izmijenjene adenoviruse, za ljude neškodljive, koji nose gen koji u ćelijama organizma potiče stvaranje proteina šiljka. Corbevax je proteinsko vakcina kao, na primjer, Novavax: sintezuje se protein šiljka koronavirusa, a zatim zapakuje u nanočestice te se cijepi pacijenta. Kad se pojavila na tržištu, Pfizerova vakcina je koštala 17 dolara, Modernina 23, AstraZenecina 3,4 dolara, dok će Corbevax stajati između 1,5 i dva dolara po dozi, što ga čini najjeftinijim na tržištu.

Zanimljivo je da su Bottazzi i Hotez razvili sličnu vakcinu još 2003. godine kad je buknula epidemija nove bolesti SARS (teški akutni respiratorni sindrom) uzrokovane koronavirususom SARS-CoV-1, koji je “stariji brat” SARS-CoV-2. Ali, nakon nekoliko mjeseci strogog karantina u zemljama u kojima se pojavio SARS, taj virus je nestao. Kad se nakon 17 godina pojavio covid-19, Bottazzi i Hotez su nastavili svoja istraživanja. Analizirali su genom novog virusa i shvatili da je 80 odsto sličan onome koji su proučavali.

“Vrlo brzo smo vidjeli da možemo preurediti i prilagoditi sve što smo napravili i modifikovati vakcinu protiv SARS-a – rekla je Bottazzi.

Finansijsku pomoć od oko sedam miliona dolara pružilo im je sedam američkih dobrotvornih organizacija. U kliničkim ispitivanjima, vakcina Corbevax, koja se daje u režimu dvije doze, pokazala se 90 odsto učinkovitom protiv izvornog soja virusa iz Wuhana i 80 odsto protiv varijante delta. U toku su studije o boosteru, pedijatrijskoj upotrebi i učinkovitosti protiv varijante omikron. Za razliku od mRNA vakcine, Corbevax se može čuvati u običnom frižideru, pa se stoga relativno lako može distribuirati.

“Vjerujem da ćemo 2022. uspjeti da premostimo veliki jaz i nejednakost u distribuciji vakcina”, smatra dr Pottazzi.

Mnogi se nadaju da je u pravu.

“Ako želimo biti ispred ove pandemije, ako želimo prestati da jurimo za njom, moraćemo vakcinisati cijeli svijet. Već plaćamo cijenu što nemamo jednaku distribuciju vakcina na globalnom nivou. Sljedeća opasna varijanta lako bi se mogla pojaviti iz nevakcinisane populacije”, upozorila je dr Anne Rimoin, epidemiolog sa Kalifornijskog univerziteta u Los Angelesu.

Južnoafrička Republika i Indija iznijele su krajem 2020. godine predlog da se pri Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO) privremeno suspenduju prava intelektualnog vlasništva povezana sa vakcinom i liječenjem covida-19. Taj predlog je podržao Tedros Ghebreyesus, čelnik Svjetske zdravstvene organizacije (WHO).

Predlog Južnoafričke Republike i Indije podržali su brojni svjetski bivši politički lideri i nobelovci koji su u proljeće 2021. godine uputili otvoreno pismo američkom predsjedniku Joe Bidenu i pozvali ga da podrži ukidanje prava intelektualnog vlasništva na vakcine protiv covida-19.

Izvor: “Jutarnji list”

Foto: Maria Elena Bottazzi i Peter Hotez (Printscreen)