Emigracija muslimanskog stanovništva sa prostora Stare Crne Gore u Osmansko carstvo vidljiva je krajem prve i u drugoj polovini XVIII vijeka. Veliki ratovi koje je Osmanska imperija vodila na različitim frontovima i nepovoljni mirovni ugovori koje je sklapala po njihovom završetku, izazivali su pokrete muslimanskih stanovnika uglavnom iz rubnih djelova u one djelove koji su ostali pod sultanovom vlašću.

Takav proces odvijao se i na tlu današnje Crne Gore, naročito nakon Ahmet-pašinog i Numan-pašinog pohoda na Crnu Goru. U to vrijeme izgrađena su značajna osmanska naselja poput Klobuka, Nikšića i Spuža, koja su postala muhadžirska stjecišta za stanovništvo islamske religije koje je napuštalo ranija staništa i nastanjivalo se u gradovima.

Nekadašnji most u Spužu i Spuška glavica

Uticaj velikih sila na Balkanu već od 1774. godine, znatno je doprinio dinamičnom razvoju događaja koji su slijedili, a posebno muhadžirskim kretanjima. Kada je Rusija te godine stekla status zaštitnika interesa pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu, to je značilo da će nastaviti da širi i svoj teritorijalni opseg.

U ratovima koje je Rusija vodila protiv Osmanske imperije u XVIII vijeku, pokazalo se da je taj strateški cilj ruske države duboko zadirao u interese stanovnika islamske religije, jer su oni bili primorani da napuštaju svoje domove priznajući i dalje osmanskog sultana za svog vladara. U slučaju već formiranih osmanskih gradskih naselja na tlu današnje Crne Gore, evidentne su lokalne migracije u kojima učešća uzimaju zanatlije i trgovci, u prvom redu zbog boljeg poslovanja i mogućnosti da svoje proizvode lakše i brže prodaju.

Nakon Bitke na Krusima 1796. godine, muslimani su iseljeni iz Lješanske nahije i pošli su prema Podgorici, Skadru, Baru, Ulcinju, Novopazarskom, Pećkom i Prizrenskom sandžaku i području današnje Turske.

Ulaz u Spušku tvrđavu

Nepovoljni rezultati vojnopolitičkih događaja u XIX vijeku, a prije svega stvaranje nacionalnih država na okrnjenim granicama Osmanskog carstva, koje su isključivale ideju etnički heterogene države, doveli su do snažnihi obimnih muhadžirskih kretanja.

Od 1870. do 1890. godine poubijano je na tlu Balkana preko 300.000 muslimana, a preko pet miliona ih je prognano u Anadoliju dokraja XIX vijeka.

Nakon međunarodnog priznanja nezavisnosti Crne Gore 1878. godine i njenog teritorijalnog proširenja, iako su crnogorske vlasti pozivale muslimansko stanovništvo da ostane na svojim imanjima i u mjestima u kojima je živjelo, mnogi su, zbog različitih motiva, donijeli odluku da se isele, pa su tada pokrenute brojčano obimne seobe muslimanskog stanovništva koje su bile usmjerene prema azijskom dijelu Osmanske imperije.

Prema podacima osmanskih istoričara, u vremenu od 1878. do 1918. godine Balkan je napustilo oko 1,5 miliona muhadžira, ne uzimajući u obzir znatan broj ljudi koji su ilegalno prešli osmanske granice.

Glavna fotografija: Pogled sa Spuške tvrđave