Prvi pisani podaci o brojnijem prisustvu Crnogoraca na američkom kontinentu vezani su za južne države Mississipi, Luizianu, Misouri i gradove Saint Luis, Baton Rouge (neka tipično crnogorska prezimena se mogu pronaći na listama vojnika na strani konfederacije, što potvrđuje da su neki i trajno ostali na tom području).

Ali, s obzirom da se radi o sredini 19-tog vijeka, vjerovatno su tim pojedincima, koji bi došli na američki kontinent uglavnom iz primorskih i južnih djelova današnje Crne Gore, južne države američkog kontinenta služile samo kao usputna stanica prema zapadu, gdje se u to vrijeme zahuktavala zlatna groznica.

PRVI PISANI TRAGOVI

Među prvim desperadosima u zapadne krajeve su došle i grupe iz Crne Gore, privučene pričama o zlatu i bogatstvu. Prvi pisani podatak o Crnogorcu na zapadu vezan je za ime Johna Vickovića (tj. Jovana Vickovića iz Ceklica). U dokumentima iz 1859. godine u Los Anđelesu se pominje kao Gold Miner u  okolini tog grada, potom 1877. godine kao vlasnik restorana u San Franciscu, a dvije godine kasnije kao vlasnik hotela, ili više njih u Los Anđelesu.                                         

Nekoliko godina kasnije, na zapad počinje da pristiže sve više ljudi iz južnih krajeva današnje Crne Gore, ponajviše iz Paštrovića i Crmnice. Osim Crnogoraca u to vrijeme su dolazili i doseljenici iz Slovenije i Hrvatske, sa kojima su doseljenici iz naših krajeva bili u prisnim odnosima. Sa prvim svjetskim avanturistima u Nevadu došli su i prvi doseljenici iz Crne Gore. Radili su teške poslove, a mnogi su, nakon kraćeg boravka, napuštali tada divlju Nevadu i selili se u pitomije krajeve američkog zapada, najčešće u Kaliforniju.

Među njima su bili Peter Radovich, John Uzovich, John Chiatovich, John Ivancovich, E. Franicevich, Nikola Dabovich, Peter Radoicich, Nikola Milovich, A. Marinovich, braća Ilija, Nikola i Petar Perazić, zatim braća Medin i John Lazarevich i još mnogi drugi.

Novine “Reese River Reveille” od 21. decembra 1866. godine reklamirale su na prvoj stranici gostionicu “Alhambra”, čiji je vlasnik bio N. Barovich koji, kako je stajalo u reklami, “ima čast obavijestiti svoje prijatelje i javnost da će ih dočekati i pobrinuti se za njihov duševni ugođaj s najvrsnijim vinima, cigarama i alkoholnim pićima koja se mogu naći na tržistu, a ljubitelji bilijara mogu se oprobati u šarmantnoj vježbi na najboljim mogućim stolovima, dok će profesor Plumhof svake večeri svirati klavir”. (Adam Eterovich)

“Daily Trespass” iz Virginia Cityja 11. novembra  1867. godine reklamirao je “Adriatic Saloon” u Južnoj C ulici 8, čiji je vlasnik bio Špiro Vuckovich, rodom iz Risna. U tom oglasu pozivao je u “to omiljeno mjesto odmora za sve uživatelje pića i ožednjele” koji će u njemu pronaći “najbolja vina i alkoholna pića svih vrsta, te najbolje i najprobranije vrste cigareta”.

“The Carson Daily Appeal” iz Carson Cityja objavio je 16. novembra 1867. godine zanimljiv oglas o prodavnici Georgea Zenovicha iz Budve, koji je nudio voće, povrće, lješnjake, slatkše, duvan, cigare i lule. Tvrdio je da “svaki dan iz Kalifornije brzim vozovima i ekspresnom poštom dobija svježu pošiljku robe” uključivši i “sve vrste kalifornijskoga i tropskoga voća koje se mogu nabaviti”.

MARKO MEDIN JEDAN OD NAJUSPJEŠNIJIH

Jedan od uspješnijih Crnogoraca u Americi bio je Marko Medin, rodom iz Budve. Bio je među najuspješnijm i najimućnijim ljudima sa južnoslovenskih prostora na Zapadu. Markovo ime je upisano u važnim mjesnim istoriografijama tog dijela Amerike.

Već 1856. godine posjedovao je voćarnicu u San Francisku i stekao prilično bogatstvo. Godine 1861. među prvima se doselio u Nevadu, u Virginia City. Sve do početka 1863. godine njegova voćarnica “San Francisko”, na uglu Unije u Ulici C u Virginia Cityju, dobro je poslovala i bila jedna od najvećih firmi u tom gradu. Medinova zgrada u Virginia City-ju je, takođe, bila jedna od najvećih ciglom zidanih zgrada u gradu.

Medin i njegovi saradnici registrovali su 29. juna 1863. godine preduzeće Medinove kompanije za zlato i srebro, koja se nalazila u rudarskom području u uvali Washoe, Nevada. Osnovni kapital korporacije iznosio je više od 100.000 dolara, a nakon dugogodišnjeg rada na tom projektu Medin je postao veoma bogat čovjek.

Njegov zemljak John Gregovich, rođen u Paštrovićima, oženio se Francuskinjom i postao imućan čovjek. Nakon što je Nevada proglašena državom 1864. godine, Gregovich se zaposlio u državno zakonodavstvo gdje je odradio nekoliko mandata.

Ilia Franicevich, takođe rođen u Paštrovićima, bio je vlasnik nekretnina i trgovac alkoholnim pićima u Renu.

Alexander Drobnjak, rođen u Risnu, posjedovao je dosta zemlje i hotel u Renu, preko puta Južne pacifičke stanice.

Jefto Davidovich, iz Paštrovića i Mark Maina iz Budve bili su pioniri u Tonopahu. Maina je kasnije postao poznati vlasnik lanca restorana u Sakramentu.

N. Catovich iz Morinja stekao je svoje početno bogatstvo kao rudar, a kasnije je postao poznati poslovni čovjek u Silver Picku, Nevada. Njegovi su potomci živjeli u Renu.

Početkom 1870-ih godina Nicholas Barovich vodio je restoran u Glavnoj ulici u Austinu, Elia Perazich i G. Zenovich prodavali su voće i slatkiše u Carson Cityju.

Nicholas Trojanovich iz Herceg Novog bio je vlasnik gostionice, Peter Perazic iz Crmnice i N. Gugninaiz iz Dalmacije bili su preprodavaci voća, F. Antunovich posjedovao je restoran i gostionicu.

Marco Medin, najpoznatiji pionir americkog zapada iz naših krajeva, je u Hamiltonu imao svoju “gostionicu s bilijarom”.

J. Ivancovich iz Paštovića prodavao je voće i slatkiše u Treasure Cityju.

Osim Medina, u Virginia City-ju je poslovalo još nekoliko Crnogoraca koji su bili vlasnici gostionica kao što su Spiro Vucovich i njegov brat Todor.

CRNOGORAC – GUVERNER ALJASKE

U isto vrijeme počinju i prvi dolasci na Aljasku, takođe u potrazi za zlatom i kako je zlatna groznica prolazila tako se centar naseljavanja pomjerao sve istočnije – prvo prema Montani i Minesoti, Coloradu i Pensilvaniji.

Nakon zlatne groznice u Nevadi, Arizoni, Kaliforniji, započinju i odlasci prvih pionira na Aljasku. Među njima je bilo i dosta Crnogoraca. U rudarskim knjigama ove američke države od 1900. do 1919. upisano je oko 200 Crnogoraca koji su u potrazi za zlatom stigli čak na Aljasku. Broj naših iseljenika je, međutim, bio mnogo veći jer je nemoguće utvrditi koliko je njih koji su u to vrijeme već bili na teritoriji USA.

I na Aljasci su Crnogorci ostavili svoj trag i duh, a u mnogim slučajevima su i sopstvenim životom doprinjeli razvoju američke nacije. Svakako, najpoznatiji je John Hajduković, čovjek čija se kuća danas smatra američkim nacionalnim blagom. Iza sebe je ostavio mnoge priče i misterije, pa je američka književnica Judy Ferguson napisala djelo posvećeno njegovom životu.

Još mnogo Crnogoraca je ostavilo neizbrisiv trag na tlu Amerike. Među njima je, svakako, i Mike Stijepovich rodom iz Risna, koji je bio guverner Aljaske, a u ovoj američkoj državi pamte se i porodice našeg porijekla Dapčević, Milajić, Roganović…

Početkom 20. vijeka sve veći broj Crnogoraca počinje da dolazi u rudarske krajeve Montane i Pensilvanije, u industrijske gradove Čikago i Detroit.

Grad Butte u Montani postaje Crna Gora u malom. Od 100.000 stanovnika toga grada, polovinu su činili Crnogorci. Međutim, zatvaranjem tamošnjeg rudnika ta slika se promijenila. Većina Crnogoraca je napustila Butte, Bilings i druge gradove Montane koji su im nekada bili najbrojnije kolonije.

Slična situacija je i u Haseltonu u Pensilvaniji gdje je 1902. godine živjelo preko 4.000 Crnogoraca, od čega je do danas ostalo oko 50-tak porodica. Neki su se vratili u Crnu Goru, a većina je otišla prema Detroitu, Chicagu, New Yorku…

Potomci ondašnjih iseljenika danas su rasuti širom Sjedinjenih Američkih Država. Mnogi od njih su izgubili sve veze sa matičnom državom.

Priredio: Gordan Stojović (Arhiva Fokusa)

(U tekstu su korišteni podaci iz brojnih djela i studija Adama Eterovića, Judy Ferguson i Vlada Gojnića)

FOKUS – SPECIJALNO IZDANJE