Mnogi ljudi sa prostora Balkana su u američkoj istoriji ostavili neizbrisive tragove. Neki od njih su postali pravi junaci, baš kao Milo Radulović (1926 – 2007) koji je kao mladi rezervni oficir američkog ratnog vazduhoplovstva odlučio da se bori za svoja prava na vrhuncu “lova na vještice” u SAD i time unio ljudsku dimenziju u Mekartijevu eru.

Radulovićeva bitka protiv izbacivanja iz ratnog vazduhoplovstva postala je poznata u jesen 1953. godine kada je na kanalu CBS emitovana emisija “Pogledajte sada” (“See It Now”) u kojoj je domaćin-voditelj bio Edvard R. Marou. Više od pedeset godina kasnije (2005) u filmu “Laku noć i srećno” (“Good Night and Good Luck) reditelja Džordža Klunija a zasnovanom na novinarskom viđenju Mekartijeve taktike, predstavljen je i Radulovićev slučaj. Milo Radulović je bio konsultant tokom snimanja filma.

PRIJETNJA PO BEZBIJEDNOST

U intervjuu iz 2005. godine Radulović se prisjetio jednog posljepodneva u ljeto 1953. godine kada su se na vratima njegovog doma našla dva pripadnika ratnog vazduhoplovstva SAD – jedan narednik i jedan major. U to vrijeme on je studirao na univerzitetu Mičigen i bio pripadnik rezervnog sastava vazduhoplovstva, pošto je u aktivnoj službi proveo devet godina. Vrata je otvorio držeći u jednoj ruci udžbenik iz fizike a drugom ljuljajući kolica u kojima je bila njegova kćerka.

Vojnici su mu bez mnogo riječi pružili koverat i otišli. Kada je otvorio pismo, saznao je da je otpušten iz rezervnog sastava jer predstavlja prijetnju po bezbijednost. Razlog za izbacivanje iz rezervnog sastava nije bio nijedan Radulovićev čin – njegova lojalnost nikada nije dovedena u sumnju – već, kako je pisalo u obavještenju, “njegovi bliski i stalni kontakti sa ocem i sestrom”.

Milov otac Džon Radulović, imigrant iz Crne Gore, pretplatio se na dvije dnevne novine na maternjem jeziku, uključujući i onu koja je podržavala tadašnjeg jugoslovenskog lidera, Josipa Broza Tita. Tito je tada smatran za istinskog komunistu iako je kasnije postao jedan od najvećih američkih saveznika. Milo Radulović je bio “obilježen” i zbog fotografije njegove sestre koja je učestvovala na demonstracijama protiv vlasnika hotela u Detroitu koji su odbili da izdaju sobu Polu Roubsonu, pjevaču, glumcu i borcu za ljudska prava. 

Njegov otac je izjavio da nije komunista i da nikada nije bio. Margaret Fišman, Milova sestra, tada je rekla: “Kakvo god moje političko opredjeljenje bilo, ne vidim zašto to ima veze sa mojim bratom”. Ona je svom bratu potvrdila da nikada nije bila komunista.

Milo Radulović je oduvijek bio apolitičan. Te 1953. godine pokušavao je da završi studije uporedo radeći na dva mesta da bi prehranio porodicu. Možda najviše zbog toga, odlučio je da uzvrati udarac. Shvatio je da ga više niko neće zaposliti sve dok se nad njim nalazi crni oblak “narodnog neprijatelja”. Takođe je želeo da skine žig srama sa svoje porodice. Vrlo teško je pronašao advokata spremnog i voljnog da ga zastupa, dijelom zbog toga što je advokatska komora Mičigena tada takođe iz svojih redova izbacivala članove, navodne simpatizere komunista. Konačno je polupenzionisani adbokat Čarls Lokvud pristao da preuzme slučaj i to besplatno.

Kenet Sanborn, advokat koji je pomagao Lokvudu, iznio je u intervjuu iz 2006. godine za Detroit Free Press detalje pretresa iz avgusta 1953. pred sudskim vijećem sastavljenom od tri pukovnika vazduhoplovstva. Jedan major je izneo dokaz protiv Radulovića: zapečaćeni koverat. Njegovim advokatima nije bilo dozvoljeno da vide njegov sadržaj. Sudsko vijeće je donijelo odluku kojim se Raduloviću potvrđuje otpust iz rezervnog sastava.

“SLUČAJ PROTIV PORUČNIKA MILA RADULOVIĆA”

Al Fišmen, Radulovićev šurak, prisjeća se Lokvudove strategije. “Nećemo dozvoliti da sve ovo prođe tek tako. To se ne smije dogoditi. Moramo uključiti medije.” Naslovna strana lista Detroit News od 23. septembra 1953. je bio samo prvi korak. “Izazvana je prava lavina kritika protiv vojske”, prisjeća se Fišmen. U TV kući CBS Marou i njegov producent Fred V. Frendli su već planirali emisiju o republikanskom senatoru Džozefu Mekartiju i u Radulovićevom slučaju su vidjeli pravi materijal. ” Milo Radulović je bio savršena mala slika za ilustraciju Mekartijevog ‘terora'”, napisao je Frendli u predgovoru knjige posvećene ovom slučaju autora Majka Renvila.

„MILO EFEKAT“

Milo je regrutovan u vazduhoplovstvo 1944. godine služio je kao meteorolog na Grenlandu i ostrvu Bafin u Kanadi a zatim se upisao na studije fizike na univerzitetu Mičigen. Napustio je studije zbog nepravednih optužbi i izbacivanja iz vojske.

Iako je odluka poništena, Radulović nije uspevao da pronađe posao sve dok ga jedan farmer-veleposjednik u Kaliforniji nije zaposlio kao meteorologa. Fišmen kaže da je gazda rekao Raduloviću: “Uopšte me ne zanimaju sve te stvari. Sve što želim da znam jeste možeš li i znaš li da radiš posao koji ti nudim”.

Deset godina kasnije zaposlio se u Nacionalnoj meteorološkoj službi. Tokom godina provedenih u Kaliforniji postao je poznat po otkriću ruže vjetrova oko šumskih požara, fenomena koji se i danas naziva „Milo efekat“. U penziju je otišao 1994. godine.

Dokumentarac “Pogledajte sada” s podnaslovom “Slučaj protiv poručnika Mila Radulovića” prikazan je 24. oktobra 1953. godine. Kako Fišmen kaže, podružnica CBS iz Detroita je odbila da prikaže emisiju. Dva dana prije praznika Dana zahvalnosti 1953. godine sekretar Ratnog vazduhoplovstva SAD je objavio da poništava odluku o otpuštanju poručnika Radulovića.

Nakon premijere filma “Laku noć i srećno” Radulović je o svojim iskustvima govorio studentima duže cijele Zapadne obale.

Preminuo je 19. novembra 2007. u 81. godini života, u Valjehu u Kaliforniji.

Izvor: Washington Post

Foto: Facebook i Screenshot