Priča o junacima iz Crne Gore koji su se borili i ratovali za pravedniji svijet u najpoznatijim svjetskim okršajima jeste jedna nesaglediva rijeka koja vjerovatno nikada neće uspjeti da se ispriča do kraja i ulije u more nezaborava. Previše je zaboravljenih crnogorskih ratnika, koji su svoju riječ davno rekli hrabrošću na bojištu, a o kojima javnost tek treba da čuje slovo. Učestvovali su Crnogorci u svim bitkama koje su se vodile u posljednjem milenijumu, poznato je njihovo učešće u bici kod Lepanta 1571. godine, zatim u Napoleonovoj kampanji na Rusiji 1812. godine, borbama za nezavisnost Grčke 1821. godine, pa do daleke Kamčatke i Port Artura, Afrike i Azije sve do rata za Foklandska ostrva. Ove stranice „Identiteta” posvećujemo ovoj tematici, osvjetljavajući lik oficira Vasa Stevovića koji je ranjavan više puta samo na jednom frontu i jednom ratu, a učestvovao je u desetinama velikih bitaka u više od šest ratova. Crnogorcu i Cuci koji se nije štedio pred kuršumima, koji nije birao bitke, kad je izgubio onu za koju je se do kraja borio – bitku za Crnu Goru.

Vaso Stevović je rođen 28. januara 1888. godine na Trešnjevu kod Cetinja, sin je Mihaila Đikanovog Stevovića iz Kobiljeg Dola u Cucama, crnogorskog ratnika sa Grahovca i Vučjeg  Dola čije prsi je krasilo 19 odlikovanja među kojima i zlatna Obilića medalja kao najveće crnogorsko odlikovanje za hrabrost. Vaso Mihailov u crnogorsku vojsku stupio je još 1908. godine kao njen regrut. Oblačenje uniforme na Cetinju obilježiće njegov život kao vojnika, oficira i ratnika narednih nekoliko decenija. Učestvovao je u Prvom balkanskom ratu od oktobra 1912. do aprila 1913. godine u sastavu Cucko-ćeklićkog bataljona, Katunske brigade koja je dejstvovala u sastavu Primorskog odreda crnogorske vojske u pravcu Taraboša i Skadra. Kad crnogorska vojska još nije uspjela ni da spere krv sa oružja, kralj Nikola je ponovo pozvao svoje vojnike da se priključe srpskoj vojsci u borbi protiv bugarske vojske. Vaso Stevović je u junu 1913. godine stupio u redove tzv. Crnogorske divizije koja je uzela učešće u Drugom balkanskom ratu i naročito se istakla u bici na Bregalnici proslavljajući po ko zna koji put slavu crnogorskog oružja. Za mladog cuckog vojnika ratovanje je tek počinjalo, već 4. avgusta 1914. godine priključio se Cucko-ćeklićkom bataljonu koji se borio u sastavu Katunske brigade na Lovćenskom frontu protiv austrougarskih trupa u Prvom svjetskom ratu. U borbama protiv austrougarskih jedinica na Grahovu, ranjen je u desnu ruku 28. decembra 1914. godine. Nakon ranjavanja premješten je u bolnicu na Cetinju iz koje je otpušten 25. januara 1915. godine, da bi se ponovo priključio svom bataljonu na Lovćenskom frontu. Ne sakrivajući se iza zaklona, hrabro se borio rame uz rame sa svojim plemenicima, da bi bio ponovo ranjen u desnu nogu 8. aprila 1915. godine, nakon čega se oporavljao do maja iste godine u bolnici na Cetinju. Želja da se bori za svoju Crnu Goru nije ga napuštala i nakon drugog ranjavanja priključio se crnogorskoj vojsci u odbrani Lovćena od nasrtaja višebrojnijeg neprijatelja. Ponovo je lakše ranjen u ruku 25. decembra 1915. godine, a nakon desetak dana uslijediće slom crnogorske vojske. Kako je bio na liječenju uspio je da se povuče iz Crne Gore sa djelovima crnogorskih jedinica preko Albanije na Krf, odakle se u sastavu Crnogorskog dobrovoljačkog bataljona priključio savezničkim snagama u borbama na Solunskom frontu. Crnogorska vrela krv i junaštvo pokazalo se i u sastavu Prve srpske armije vojvode Živojina Mišića, u borbama oko Bitolja (Monastira) teže je ranjen bajonetom u stomak 4. aprila 1917. godine. Nakon ranjavanja je odveden u bolnicu u Solunu u kojoj je ostao sve do 19. oktobra 1917. godine. Nakon što se uspješno oporavio priključio se srpskim i francuskim snagama u opsežnim operacijama na Solunskom frontu, da bi ponovo bio ranjen metkom u glavu na liniji fronta kod Strumice u Makedoniji 18. februara 1918. godine. Sve do 23. aprila 1918. godine proveo je u Solunu na liječenju. Sa savezničkim snagama učestvovao je u proboju Solunskog fronta, a krajem decembra 1918. godine vratio se na Cetinje. Svjestan nepravde koja se dogodila Crnoj Gori, oduzimanjem njenog imena i državnosti, sa braćom Savom i Vidakom učestvovao je u Božičnom ustanku 1919. godine, koji su podigli crnogorski oficiri za pravo, čast i slobodu Crne Gore. U prvoj polovini 1919. godine nezadovoljan stanjem u zemlji emigrirao je iz Crne Gore za Francusku i pridružio se crnogorskoj emigraciji okupljenoj oko kralja Nikole i njegovog Dvora.

Ratnički i avanturistički duh tjerao ga je da uvijek pravi opasne i teške izbore. Kako je znao nešto francuskog jezika ubrzo se priključio Legiji stranaca u kojoj se nalazila već jedna znatna grupa Crnogoraca. Od strane crnogorskog kralja i Dvora u egzilu kao potporučnik odlikovan je 25. novembra 1919. g odine Medaljom za hrabrost za učešće u ratu 1914-1918. godine (ukaz potpisan od strane generala Milutina Vučinića), 2. januara 1920. godine Medaljom za hrabrost  sa nekoliko odlikovanja, a Ordenom knjaza Danila za nezavisnost V stepena odlikovan je 6. marta 1922. godine od strane kralja Mihaila I Petrovića Njegoša (ukaz potpisan od strane ministra dr Pera Šoća). Nakon uspješno savladanih rigoroznih zahtjeva regrutacije i obuke sa Drugom pješadijskom regimentom Legije stranaca učestvovao je u misijama u Maroku od 1922. godine i Siriji od 1925. do 1927. godine. Najznačajnije operacije iz ovog perioda su bitka kod Tizija u planinskom dijelu Maroka 30. jula 1922. godine, Rifski rat (Drugi Marokanski rat) 1925-1926. godine, Veliki sirijski revolt, zatim desetočasovna bitka kod Musajfiraha 17. septembra 1925. godine u Siriji itd. Kao oficir crnogorske vojske i iskusni ratnik iz mnogih bitaka, stekao je ugled i pozicije u Legiji stranaca. U Drugom svjetskom ratu nakon kapitulacije Francuske i primirja sa Njemačkom Vaso Stevović je pripadao dijelu Legije koja nije podržavala kolaboracionistu maršala Petena i Višijevsku vladu, već „Slobodnu Francusku” na čelu sa generalom Šarl de Golom. Ovi djelovi Legije stranaca nastavili su borbu na strani saveznika u Africi. Od 1940. godine kao već iskusni komandir i ratnik u sastavu Legije borio se protiv italijanskih i njemačkih snaga na śeveru Afrike. Tokom aprila i maja 1943. godine sa svojom Drugom pješadijskom regimentom  učestvovao je u Tuniškoj kampanji, učestvujući u bici za Tunis protiv njemačkog Afričkog korpusa kojim je komandovao poznati general Ervin Romel (popularno nazvan Pustinjska lisica). Sa svojom regimentom učestvovao je u još nekoliko značajnih bitaka poput Djebel Mansour i Sidi Abd el Kerim. Nakon uspješnih operacija na śeveru Afrike, iskrcavanjem saveznika juna 1944. godine započele su operacije osobođenja Zapadne Evrope. Vaso Stevović se sa jedinicama Legije stranaca prebačio u Francusku sredinom 1944. godine. Učestvovao u oslobođenju Strazbura. Nakon teške bitke koja je imala ogroman simbolički značaj, jedinice Druge oklopne divizije ušle su 23. novembra 1944. godine u grad i istakle tačno u 14.30 sati zastavu slobodne Francuske na gradskoj katedrali. Za pokazanu hrabrost nosilac je više visokih odlikovanja, među kojima i visokog francuskog Ratnog krsta za vojnu hrabrost i Medalje pobjede 10. jula 1936. godine od strane potpukovnika komandanta Druge pješadijske regimente Legije stranaca.

Nakon Drugog svjetskog rata postao je viskokorangirani službenik u Glavnom štabu Legije stranaca, u kojoj je proveo više decenija. Kasnije se priključio Republikanskom pokretu Francuske, čiji je bio kandidat za poslanika na izborima u maju 1953. godine u izbornom okrugu Pariz. Nosilac liste ove partije bio je poznati evropski političar Robert Šuman, a Vasova fotografija u poznim godinama, sa kratkom biografijom zajedno sa ostalim kandidatima izašla je u novinama 17. maja 1953. godine. Ljubav prema Crnoj Gori nikad ga nije napuštala, uvijek joj je ostao odan vjerujući da će ponovo biti slavna kao nekada. Preminuo je 1957. godine u Parizu đe je i sahranjen, a imao je dva sina Pavla i Mihaila.

Ovo je samo skica za portret jednog velikog ratnika, jednog zaboravljenog Crnogorca među hiljadama drugih koji su na najtežim poprištima širom Evrope ali i svijeta širili legendu o crnogorskom ratničkom i nepobjedivom duhu.

(Fotografije i dokumenta iz arhive publiciste i istraživača crnogorske dijaspore Nenada Stevovića)

Izvor: Identitet, br. 3/2020