Na zapadnom obodu Pešterske visoravni, usječena je u krečnjački masiv Đalovića klisura. Idući uzvodno, kroz klisuru, poslije tri kilometra od Podvrške crkve, nalaze se Vražiji firovi. Iznad firova, stepenasto povezanih kotlastih udubljenja ispunjenih vodom, ulaz je u našu najveću i najljepšu pećinu.

“Pećina nad Vražijim firovima”, kod Bijelog Polja, poznata i kao “Đalovića pećina”, najduža je u Crnoj Gori, a njene prirodne ljepote mogu se mjeriti sa najljepšim pećinama u Evropi i svijetu. Istraženo je oko 17,5 kilometara, a osim ljepote ovaj dragulj prirode karakteriše i, kako geolozi procjenjuju, oko 200 kilometara neistraženih podzemnih kanala smještenih u utrobi prostrane Pešterske visoravni.

Speleološki odsjek Planinarskog saveza Beograda, u saradnji sa Geozavodom iz Beograda, počeo je prije 25 godina, u ljeto 1987., prva istraživanja ove pećine. U narednih nekoliko godina istraženo je blizu 12 kilometara pećinskih kanala. Posljednjih devet godina nova istraživanja radili su češki speleolozi, u saradnji sa Planinarsko-speleološkim klubom „Akovo”, iz Bijelog Polja. Istraženo je novih 5,5 kilometara, tako da je sada istražena dužina pećine oko 17,5 kilometara.

Preko “Bunara duhova” do “Velikog lavirinta”

Pećina nad Vražjim firovima sastoji se od većeg broja kanala, hodnika i dvorana koji se prema položaju, i opšim morfološkim karakteristikama mogu podijeliti na više cjelina: “Kanal sa jezerima”, “Veliki lavirint”, “Veliki kanal”, a dio pećine u nastavku “Velikog kanala” koji je odvojen sifonima – “Kanal iza sifona”. Istraživanja posljednjih godina su usmjerena i u produžetku “Kanala sa jezerima”, i taj pravac se pokazao perspektivnim. Preronjena su tri sifona i istraženo novih kilometar i po kanala iza “Srksovog pomorskog puta”.

Od prostranog ulaza, put kroz pećinu vodi kroz negostoljubivi “Kanal sa jezerima”. Ovaj dio pećine dosta je težak za savladavanje jer osim jezera ima dosta oštrih kosina i vertikala. Najuočljivija specifičnost “Kanala sa jezerima”, kako mu samo ime kaže, je veliki broj stalnih i periodičnih jezera. Stalnih jezera u ovom kanalu ima 15, a periodičnih između 20 i 30. To je dio pećine koji je još uvijek erozivno aktivan i nema mnogo pećinskih ukrasa.

Na “Kružnom toku”, u dvorani “Slavija”, može se nastaviti dalje “Kanalom sa jezerima” ili preko “Prusikovog saliva” popeti na gornji nivo pećine. Na velikoj “Raskrsnici” kanal desno, preko “Bunara duhova”, vodi u splet kanala koji se zove “Veliki” i “Mali lavirint”, a kanal lijevo, kroz očaravajuću dvoranu “Velikog crvenog saliva”, vodi u “Dugi kanal”.

“Veliki” i “Mali lavirint” su splet petnaestak kanala različitih dimenzija. Nalaze se u gornjem dijelu pećine pa su akumulacije vode veoma male. Mnogi smatraju ovaj dio pećine najljepšim jer se tu nalazi i najveća koncentracija pećinskih ukrasa različitih vrsta, oblika i boja.

“Veliki kanal” dominira u odnosu na ostale dijelove pećine svojim impozantnim dimenzijama. Prosječna širina je oko 8 metara, mada može da dostigne i 20, a prosječna visina oko 20 metara, dok na pojedinim mjestima dostiže čak i 60 metara, gdje se može smjestiti zgrada od 20 spratova. Posebno divljenje zaslužuje ogromna dvorana “Katedrala”, sa velikim stalagmitom koji je nazvan “Monolit”, a čija visina je oko 18 metara. To je najviši stalagmit u pećini, mada ima još nekoliko impozantnih, koji dosežu do deset metara.

Šesti sifon – ključ za Pešter 

Četvrta cjelina nalazi se iza sifona. Taj dio pećine obiluje vodom i ima veliku koncentraciju pećinskih ukrasa. Prvi sifon je dug oko 20 metara. Nakon prvog sifona dolazi se do “Velike dvorane” iza koje se nalazi drugi sifon čija je dužina oko 70 metara. Ronjenje sifona zahtijeva veliku izvježbanost speleoronilaca. U ovom dijelu pećine nalazi se najveća dvorana i najduže jezero. Posebnu pažnju zavređuju dijelovi koji se zovu: “Veliki brat”, “Dvorana zelenih jezera”, “Puževe galerije”, “Brijač”, “Crvene galerije”,  kao i “Kristalna odaja” sa veoma lijepim i rijetkim pećinskim sedimentima. Istraživanje, u ovom pravcu, zaustavljeno je pred trećim sifonom, a postoji i još nekoliko neistraženih pravaca.

Osim istraživanja na kraju “Dugog kanala”, posljednjih godina su preronjena i tri sifona u produžetku “Srksovog  pomorskog puta”. Nakon trećeg sifona otvorili su se novi, veoma obećavajući pravci za buduća istraživanja. Treba pomenuti da se pojavio i vodeni tok, a speleolozi su zabilježili i prelijep vodopad, visok oko šest metara. 

Katastar speleoloških objekata

Speleolozi PSK „Akovo“, uz podršku „Regionalne razvojne agencije Bjelasica, Komovi i Prokletije“ i opštine Bijelo Polje,  upisali su u speleološke zapisnike više od 100 pećina i jama na području opštine Bijelo Polje. Radi se o velikom poslu jer za svaku pećinu i jamu urađena su brojna istraživanja, precizna mjerenja i topografski nacrti.  Osim toga urađena je obimna foto i video dokumentacija, a obilje podataka uskoro će biti dostupno na sajtu www.speleologija.me, koji je u izradi. Sve će biti prezentovno početkom maja, kada će biti promovisan i kraći film o ovim speleološkim istraživanjima.

Speleolozi su istražili oko 26 kilometara podzemnih kanala, a zbir istraženih dubina je oko 2100 metara, što odgovara dubini od 700 spratova pod zemljom.

Locirano je i opisano 65 pećina i 38 jama. Od toga sa stalnim ili povremenim vodenim tokom su 24 speleološka objekta, devet pećina su stalni ili povremeni izvori, a 15 su stalni ili povremeni ponori.

ZANIMLJIVOSTI PEĆINE NAD VRAŽJIM FIROVIMA:

•    Najveće jezero: „DUGO JEZERO“ – 220 metara
•    Najviši stalagmit: „MONOLIT“ – 18 metara, dostiže visinu zgrade od šest spratova
•    Najveća dvorana: „VELIKI BRAT“,  čije su dimenzija fudbalskog igrališta, dužine 100 metara, širine 40 metara.
•    Najduži kanal: „DUGI KANAL“ – oko 5 kilometara
•    Najduži sifon: „ČEŠKI“ – 70 metara

RAZOTKRIVANJE MITOVA

„PEĆINA NAD VRAZIJIM FIROVIMA“ JE NAJDUŽA PEĆINA NA PROSTORU DINARIDA. Netačno

    – Iako ima ubjedljivo najveći geomorfološki potencijal, „Pećina nad Vražijim firovima“ nalazi se na trećem mjestu najdužih pećina Dinarida. Duže od nje su pećinski sistem „Kita Gaćešina i Damirova puhaljka“, 27.802 metara, u Hrvatskoj, i Postojinska jama u Sloveniji (20.570).

ULAZ „PEĆINE NAD VRAŽIJIM FIROVIMA“ NALAZI SE U CRNOJ GORI, A NAJVEĆI DIO U SRBIJI. Netačno
– Iako je smjer „Dugog kanala“, i kanala nakon sifona, orijentisan u pravcu Pešterskog polja, prema Srbiji, istraženi dio pećine je još uvijek u granicama Crne Gore.           

POTENCIJALI „PEĆINE NAD VRAZIJIM FIROVIMA“ LAKO SE MOGU TURISTIČKI VALORIZOVATI. Netačno

       – „Pećina nad Vražjim firovima“ ima ogromne prirodne vrijednosti, ali ostali faktori su  negativni: nalazi se u dubini nepristupačne klisure, nema pristupnih puteva, pećina je u jednom dijelu aktivna, a potrebna su i ogromna finansijska ulaganja.

Autor: Željko Madžgalj