Adem Ado Softić: Oktobarska priča
Za razliku od Ćazima i ostalih Beranaca iz Osme crnogorske koji su davno zaboravljeni, jedna beranska ulica je par godina nakon rata takođe nosila ime Peka Dapčevića, i to baš ona gdje je u kući sa brojem jedan, rođen Ćazim Softić. Ali ime joj je brzo promijenjeno u ”Komska”, pa “Beranska”, da bi danas nosila ime Svetog Save, dok pod velikom brezom u dvorištu zgrade Skupštine opštine Berane i dalje stoji mala mermerna osmica, u znak sjećanja na 25. februar 1944. godine, kada je na tom mjestu Peko Dapčević formirao brigadu koja je oslobodila Beograd
Danas je 20. oktobar. Na dašnji dan prije 80 godina, nakon 1.287 dana okupacije i svega 35 dana od oslobođenja Berana, oslobođen je Beograd. Akciju oslobađanja Beograda od fašističkog okupatora i njegovih domaćih saradnika vodila su dva ključna čovjeka sa svojim vojnim jedinicama. Prvi je bio komandant Prve armijske grupe za oslobođenje Beograda, narodni heroj, general-pukovnik Peko Dapčević, Crnogorac, rođen u Ljubotinju kod Cetinja, španski borac, ranjen u istom rovu Belčite, od metka istog Frankovog snajperiste koji je nakon njegovog ranjavanja raznio glavu Beranca Vukašina Radunovića. A drugi čovjek u akciji oslobađanja Beograda bio je heroj Sovjetskog saveza i narodni heroj Jugoslavije, nosilac Ordena Lenjina, general-lajtnant Vladimir Ždanov, Ukrajinac, rođen u Kijevu.
Peko Dapčević je komandovao Osmom crnogorskom udarnom brigadom koju je osam mjesci prije toga, 25. februara 1944. godine formirao u centru Berana, i koju su u početku većinom činili Beranci. Jedan od oficira u njegovoj brigadi od osnivanja i tokom akcije oslobađenja Beograda, pored mnoštva poznatih i nepoznatih Beranaca bio je i dvadesetogodišnji poručnik Ćazim Ademov Softić, a čovjek koji je prvi Beograđanima sa vrha palate „Albanija“ zastavom slobode najavio oslobođenje bio je Ćazimov saborac iz Osme crnogorske – Miladin Petrović.
General Vladimir Ždanov je rukovodio Četvrtim gardijskim mehanizovanim korpusom koji je mjesec dana prije tog 20. oktobra ušao u Jugoslaviju i nakon Bugarske, istočno od Beograda oslobađao jugoslovensku teritoriju. Sa svojim korpusom prikljičio se Prvoj armijskoj grupi Peka Dapčevića koja je djelovala sa juga, i na današnji dan sa Pekom i Osmom crnogorskom na Terazijama zatvrio krug beogradske slobode.
Dvadeset četiri godine kasnije, 13. jula 1968, u sali beogradskog bioskopa koji je nosio ime po današnjem danu – datumu njegovog oslobođenja, ispod sjedišta broj 6 u 16. redu, tačno u 21:05, eksplodirala je bomba od koje je smrtno stradao bioskopski radnik Sava Čučurović, od 213 gledalaca francuskog filma „Rififi u Panami“ ranjeno njih 76, a devetnaestogodišnja Magdalena Novaković izgubila obje noge. Za taj teroristički čin optužen je Miljenko Hrkač, koji se na suđenju godinama branio time da je bombu podmetnuo njegov brat Božo, a on zbog bratske ljubavi preuzeo krivicu na sebe. Uhapšen je nakon godinu dana i 2. oktobra 1969. osuđen na smrt, ali na izvršenje kazne čekalo se devet godina. Strijeljan je 11. janura 1978. u 4 sata ujutru, i to je bilo posljednje izvršenje smrtne kazne zbog terorizma u tadašnjoj Jugoslaviji.
Sudskim vijećem koje je Miljenka Hrkača osudilo na smrt strijeljanjem predsjedavao je potpukovnik Smail Rašidov Softić, predsjednik Vojnog suda u Prištini, potom u Skoplju i na kraju u Sarajevu, rođeni Beranac, predratni potpredsjednik prvog Udruženja studenata Beranskog sreza i brat od strica Pekovog oficira Ćazima Softića. Neprikosnoveni autoritet jugoslovenskog vojnog pravosuđa i čovjek koji je odlično poznavao profil, motive i mentalitet optuženog, jer je grkljan njegovog oca, državnog imama Rašida Softića, septembra 1943. godine ispod limskog mosta presjekla kama bratske ljubavi jednog beranskog nacionalističkog “heroja” slične fele.
Miladin Petrović, borac Osme crnogorske brigade i vjesnik slobode sa palate “Albanija”, poginuo je 8. decembra 1944. na Sremskom frontu kod Kaiševca, ali zid zgrade u Beogradu koju je prije 80 godina oslobađao i danas ljubomorno čuva tablu sa njegovim imenom. Poručnik Ćazim Softić, umro je 8. februara 1947. godine u Golniku, u Sloveniji, od posljedica rane zadobijene na Sremskom frontu u istoj akciji u kojoj je poginuo njegov drug i saborac Miladin Petrović. A njihov general Peko Dapčević umro je 10. februara 1999. u gradu koji je oslobodio, a koji ga je već tada otvoreno ignorisao. Ipak jedan bulevar na Voždovcu i danas nosi njegovo ime.
Za razliku od Ćazima i ostalih Beranaca iz Osme crnogorske koji su davno zaboravljeni, jedna beranska ulica je par godina nakon rata takođe nosila ime Peka Dapčevića, i to baš ona gdje je u kući sa brojem jedan, rođen Ćazim Softić. Ali ime joj je brzo promijenjeno u ”Komska”, pa “Beranska”, da bi danas nosila ime Svetog Save, dok pod velikom brezom u dvorištu zgrade Skupštine opštine Berane i dalje stoji mala mermerna osmica, u znak sjećanja na 25. februar 1944. godine, kada je na tom mjestu Peko Dapčević formirao brigadu koja je oslobodila Beograd.
General-lajtnant Vladimir Ždanov sa još nekolicinom visokih oficira Vojske Sovjetskog Saveza poginuo je na jučerašnji dan prije punih 60 godina, i to u gradu koji je na današnji dan oslobodio. Avion sa osamnaestočlanom sovjetskom vojnom delegacijom koja je iz Moskve poslata u Beograd na proslavu 20. godišnjice njegovog oslobođenja, udario je u vrh Avale, a od 18 putnika tog 19. oktobra 1964. godine, niko nije preživio. Jedna velika ulica u centru Beograda je dugo nosila ime Vladimira Ždanova, ali joj je 1997. godine vraćeno staro – Resavska, a na novu ulicu Ždanov je čekao punih 20 godina. Njegovo ime je tek 2017. godine dobila jedna ulica na Novom Beogradu, dok su u međuvremenu mnoge beogradske ulice dobile imena onih od kojih ga je oslobađao.
Beograd je oslobođen 35 dana nakon oslobođenja Berana, ali, na sreću, današnji datum se u Beogradu, kako-tako, još uvijek slavi, za razliku od 15. septembra, Dana oslobođenja Berana, koji se čitavih 35 godina ovdje više nigdje ne pominje.
Na današnji dan svi heroji tog vremena su ponovo u dubokoj ilegali. Osamdeseta godišnjica oslobođenja Beograda slavi se sa nekim novim herojima i retorikom novog vremena. I dok na brdovitom Balkanu uveliko traje projekcija jugoslovenskog rimejka filma “Rififi u Panami”, a ispod svakog ovdašnjeg bioskopskog sjedišta polako otkucava tajmer iz beogradskog “20. oktobra”, rikošet četvrtog metka Frankovog snajperiste iz Belčite, nakon ubistva Vukašina Radunovića, njegovog slovenačkog cimera sa Sorbone i ranjavanja Peka Dapčevića, zviždi krešendo četvrtog stava balkanske fašističke simfonije.
Berane, 20. oktobar 2024.
Foto: Generali Peko Dapčević i Vladimir Ždanov prije 80 godina u oslobođenom Beogradu.
