Dok su još odjekivali pucnji na bojnom polju tokom Prvog balkanskog rata, kolone muhadžira, iz krajeva koji su još uvijek zvanično pripadali Osmanskoj državi, pokrenule su se put maloazijskih i drugih krajeva Osmanskog carstva. Osjećajući da će ratni sukob po njih imati negativan ishod, muslimanski stanovnici iz mnogih krajeva su svojim seobama, željeli da preduprijede krvavi epilog u kome je svojevrsni revanšizam isplivavao na površinu.

Crnogorska vojska je 1912. godine zauzela beransku, bjelopoljsku, pljevaljsku, rožajsku, plavsko-gusinjsku i đakovačku oblast, kao i Bojansku i Skadarsku krajinu. Potpisivanjem mirovnog ugovora u Londonu 4. maja 1913. godine bio je okončan Prvi balkanski rat, ali muhadžirska rijeka sa Balkana nije presahla.

Povodi za iseljavanje bili su višeslojni – promijenjene društvene okolnosti, strah od ovih nemira, traženje mira i sigurnosti, lišenost od imovine, želja da se čvršće bude uz  stovjetni vjerski kolektivitet itd.

Masovna iseljavanja muslimanskog stanovništva uslijedila su nakon 1912. godine. Iseljenički talas zahvatio je stanovništvo iz krajeva Sandžaka koji su pripali Crnoj Gori.

Staro Berane

Usmjeravajući se uglavnom ka teritoriji Osmanske države, muhadžiri su se kretali u dva pravca. Jedan je vodio ka Podgorici, a odatle preko luke Bar dalje u Osmansku državu, dok je drugi pravac išao preko Skoplja.

U martu 1913. iz plavskogusinjskog kraja bilo je 716 muhadžira u Čerenima, Valboni i Curanima. Trećinu tih izbjeglica činile su djeca i žene. Od sredine juna do 10. jula 1913. godine iz Plava i Gusinja je iseljeno 128 domaćinstava. Prema podacima Islamskog komiteta zaduženog za transport muhadžira iz Makedonije preko Soluna u Osmansko carstvo, do početka Drugog balkanskog rata, evidentirano je 135.000 lica koja su iz više luka brodovima bila upućena u Anadoliju.

Situacija sa muhadžirima nije bila ništa bolja ni sa okončanjem Drugog balkanskog rata (10. avgusta 1913. potpisivanjem Bukureštanskog ugovora). Već krajem septembra i početkom oktobra 1913. godine sa prostora nekadašnjeg Novopazarskog sandžaka započeo je proces obimnog iseljavanja muslimanskog stanovništva. Vidno angažovanje u njemu imali su predstavnici Njemačke sa sjedištima u Skadru i na Cetinju.

Obimna iseljavanja odvijala su se i sa područja Plava, Gusinja, Pljevalja, kao i sa područja Donjeg Kolašina (između Pljevalja i Bijelog Polja). Jedna od muhadžirskih prolaznih stanica bila je Podgorica. Početkom oktobra, preko tog grada prošlo je, na putu prema Istanbulu, 160 osoba samo iz Pljevalja, a iz drugih krajeva oko 200 porodica.

Od njih je 88 bilo iz bjelopoljske, 58 iz beranske i 51 iz rožajske kapetanije. Svi pasoši i vize za muhadžire, bili su obezbijeđeni zahvaljujući njemačkom poslaniku Ekartu koji je boravio na Cetinju.

Staro Berane

U Podgorici se u aprilu 1914. godine okupilo oko 600 osoba iz bjelopoljskog kraja spremnih da se upute prema području Osmanskog carstva, a na putu je bilo još toliko osoba.

Tadašnju Podgoricu napustilo je u aprilu mjesecu 600 porodica, dok su beransku i kolašinsku oblast zauvijek napustile 594 porodice. Iz Bihora se, maja 1914. godine iselilo 550 muslimanskih domaćinstava koje su predvodili bihorski uglednici, njih oko 30.

Istovremeno iz Berana se za iseljavanje prijavilo 110 domaćinstava sa 557 lica.

Tokom juna i jula 1914. godine oko 128 domaćinstava i oko 1.500 članova iz plavsko-gusinjskog kraja krenulo je na put prema Istanbulu i drugim gradovima Osmanske imperije. Iz Berana je u junu 1914. godine iselilo 85 muslimanskih porodica. Prema zvaničnim podacima Ministarstva unutrašnjih djela, iz novih krajeva Crne Gore, u periodu od aprila do juna 1914. godine, iselilo se preko Bara 12.302 muslimanska stanovnika koji su se nastanjivali od Istanbula do krajnjih istočnih krajeva Anadolije.

Prema austrougarskim izvorima, od maja do juna 1914. godine iselilo se iz novih krajeva Crne Gore 8.750 lica, a od aprila do jula 1914. godine ukupno 16.570 lica.

Glavna fotografija: Staro Berane