Kultura sjećanja je armatura u temeljima veličanstvene građevine zvane opšta kultura bez koje bi se ona vrlo brzo urušila. Neke datume, događaje i ljude koji su obilježili kulturni život ovoga grada nemamo pravo da zaboravljamo, jer zaboravom urušavamo same temelje njegove kulture koja ga i čini gradom. Time pravimo neoprostiv grijeh i zločin prema njemu i prema ljudima koji su pronosili njegovu slavu, zločin prema nama samima i, što je najtragičnije, prema potomcima koji, nažalost, neće imati čime da se ponose, niti o čemu da pričaju svojoj djeci.

Ovih dana navršilo se 75 godina od osnivanja Kulturno-umjetničkog društva „Dušan Bošković“, lučonoše ivangradske kulture, kulturnog jezgra, rasadnika i avangarde, ne samo Ivangrada i Crne Gore, već i čitavog regiona. Možda i najznačajniji jubilej iz oblasti kulture ovoga grada prolazi potpuno nezapaženo. Kulturne institucije Berana su ga prespavale, kao što su prespavale i sve prethodne, kojih se niko nije sjetio, niti uopšte registrovao, još manje obilježio. A i ko bi i zašto danas to uradio bez pozamašnog granta raznih fondova, dnevnica i provizije profesionalnim vodičima kroz donatorske lavirinte, i to još mimo izborne kampanje i bez direktive partijskih aparatčika zaduženih za promociju stranačkih, nacionalnih i, naravno, sopstvenih interesa i interesa istaknutih članova svoje uže i šire familije?

Prije punih 75 godina grupa entuzijasta nadovezala se na ratom pokidanu dugu kulturnu tradiciju Berana i svoj mladalački zanos, individualizam i kreativnost udružila u Sindikalno kulturno-umjetničko društvo koje su nazvali imenom svoga poginulog druga, revolucionara Dušana Boškovića. Kulturne slobode i potrebe građana koje je prekinuo rat, ponovo su oživjele u tek oslobođenim Beranama. Nepune četiri godine nakon konačnog oslobođenja grad je i zvanično dobio instituciju oko koje su se okupljali građani svih generacija željni kulturne emancipacije.

Društvo je formirano krajem aprila 1948. godine i njegov prvi predsjednik bio je Marko Zečević koji je vrlo brzo to mjesto prepustio Mileti Radeviću. U okviru Društva formiran je folklor, dramska i muzička sekcija. Dramsku sekciju vodio je Čedo Dragović, pozorišna legenda i čovjek čije bi ime ovdje moralo da se izgovara stojeći, dok je muzičku sekciju preuzeo Srbo Veličković i odmah po nabavci instrumenata u okviru nje formirao bleh orkestar koji je pratio sve veće gradske i republičke manifestacije. Poseban kuriozitet vezan za ovo Društvo je činjenica da je odmah nakon formiranja bleh orkestra KUD “Dušan Bošković” osnovalo prvi džez orkestar u Crnoj Gori kad ga ni Tivat, Kotor i ostali primorski gradovi nisu imali, kao ni mnogi veći gradovi regiona. Vodio ga je Srbo Veličković, a kroz njega su prošle na desetine Ivangrađana, ljubitelja džeza, muzičkog pravca koji se svega tridesetak godina ranije prvi put pojavio na tlu Evrope. Nije zgoreg prisjetiti se ovom prilikom nekih od njih. Bili su to: Čedo Dragović, Mišo Lekić, Mileta Radević, Bećo Mandžukić, Vlasto Gerić, Sveto Lazarević, Slavko Šoškić, Kemo Osmanović, Salko Nuhanović, Vesko Bogavac, Dujo Veljić, Golub Bojović, Joja Kastratović, Mujo Zečević, Čedo Novović, Srejo Zečević, Jovo Nedeljković, Malić Adrović, Milo Ristić i mnogi drugi.

Prostorije KUD-a “Dušan Bošković” nalazile su se u centru Ivangrada, pored stare zgrade Pošte, na mjestu nekadašnje Penzionerske kafane, u maloj kamenoj zgradi šindrači, poznatijoj pod imenom “Grozdovača”, koje je, kao italijanski zatvor, dobila po imenu nekadašnje vlasnice kuće Grozde Mimović, a pozorišne predstave i koncerti održavali su se u zgradi Doma trezvenosti.

Kao i orkestar, Amatersko pozorište pod rukovodstvom Čeda Dragovića nizalo je uspjeh za uspjehom i osvajalo brojne nagrade i priznanja na festivalima od Skoplja do Hvara izvodeći čak i do sedam premijera godišnje. Ovo je prilika da se pomenu i imena nekih iz brojne glumačke ekipe dramske sekcije KUD-a: Čedo Dragović, Đoko Popović, Uglješa Čukić, Milka Raičević, Nazif Lucević, Bećo Mandžukić, Komnen Vujadinović, Olivera Simović-Rakočević, Vlado Rakočević i njegova braća, Olga Radonjić, Jovo Dašić, Ljuba Milović, Branko Božović, Nada Nešković, Blago Vasiljević, Zora Šćepanović, Desa Tmušić, Slavka Rmuš, Mano Veljić, Đoko Šćekić, Nata Jojić, Zeno Pačariz, Vekica Đolević, Banjo Šoć, Živko Vešović, Ljubinka Milikić, Bilja Dabetić, Verica Golubović, Ruža Mesar, Nata Ojdanić, Buća Garčević, Ljubo Krivčević, Šabo Mandžukić, Rada Bogojević, Drago Lončarević i mnogi drugi iza scene među kojima prije svih moram pomenuti scenografa, slikara, profesora Alja Smailagića, majstora scene Osmana Rugovca, i majstora svjetla Dušana Cara Đolevića, te umjetničkog rukovodioca Društva profesora Rajka Bogojevića, kao i režisera i glumca Milovana Miša Koraća koji je sedamdesetih godina oživio i ponovo podigao na noge uspavanu ivangradsku pozorišnu scenu. U okviru pozorišne sekcije KUD-a profesor Dujo Veljić formirao je već pedesetih godina Kamerni orkestar koji je pratio predstave dajući im toplinu i dramatiku muzičkim efektima – uživo. Folklornu sekciju vodili su Pero Barjaktarović, Nikica Vujadinović i Minjo Sekulović, a horove profesori Niže muzičke škole u Ivangradu: Nena Bošković, Jojo Joksimović, Golub Bojović i ostali.

Izgradnjom nove zgrade Doma kulture (1959/60) i uključivanjem Međurepubličke zajednice za kulturu sa sjedištem u Pljevljima, koju je vodio legendarni Kemo Šećerkadić, a čiji je predsjednik skupštine bio akademik Ćamil Sijarić, proširila se kulturna ponuda u Ivangradu pozorišnim predstavama, koncertima i nastupima najvećih pozorišnih, filmskih, muzičkih, književnih, slikarskih i folklornih imena SFRJ i Evrope. Tako se Ivangrađanima pružila mogućnost da svoj rad predstave i publici 22 opštine na tromeđi socijalističkih republika Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore, te da učestvuju na njihovim smotrama i festivalima. Bilo bi preskromno da u ovom podsjećanju, samo zbog činjenice da se radi o mome ocu, ne pomenem i jednog od prvih sekretara KUD-a “Dušan Bošković” i dugogodišnjeg upravnika Doma kulture i Centra za kulturu – Safeta Safa Softića, koji je svojim entuzijazmom ostavio neizbrisiv trag u kulturnom životu Ivangrada.

Desetogodišnjica osnivanja KUD-a “Dušan Bošković” obilježena je aprila 1958, a 25 godina rada Društvo je obilježilo desetodnevnom manifestacijom od 22. aprila do 2. maja 1973, u okviru koje su održani koncerti, izložbe, pozorišne predstave „Bašta sljezove boje“ i „Fistikovi šejtanluci“, koncert Folklornog ansambla „Šota“ iz Prištine, književne večeri „Četvrtkom u 18“, revije filmova… a Organizacioni odbor na čelu sa tadašnjim predsjednikom Društva Bećom Mandžukićem, prije Svečane akademije, posjetio je porodicu pokojnog Dušana Boškovića u porodičnoj kući Boškovića u današnjoj Teramskoj ulici.

Uvođenjem interesa kao osnovnog parametra i u oblast kulture, te gašenjem entuzijazma, početkom osamdesetih krenulo je gašenje i ovog kultnog ivangradskog Društva. Grad koji je još prije skoro jednog vijeka imao tri tamburaška i bleh orkestra, muzičku školu, prvi džez orkestar u Crnoj Gori i regionu, kamerni orkestar, horove, festivale „Prvi glas Polimlja“ i „Mikrofon je Vaš“, bioskope, jednu od prvih pozornica sa muzičkom jamom u Crnoj Gori, amatersko pozorište regionalnih razmjera, ništa manje poznati likovni klub, književne večeri svakog četvrtka u 18, reprezentativni folklorni ansambl, domove kulture i biblioteke u svakom selu, slikare, vajare, pozorišne, filmske, muzičke, književne i pjesničke veličine i manifestacije od kojih zastaje dah, danas ima partijsko-plemensko-grantovsku simulaciju kulturnog života i kulturno životarenje od koga nastaje zadah. I, naravno, vještu i dobro plaćenu propagandnu mašineriju koja taj zadah na volšeban način svake četvrte godine inauguriše u Potemkinovu kulturnu parfimeriju globalnih razmjera.

A i šta će kome danas knjiga, pjesma, slika, simfonija ili stih, kad svega toga u neograničenim količinama imamo u mobilnom telefonu, dok u stabilnom kulturnom poniranju imamo svoju omiljenu kafanu, partiju i političkog vođu, za koje bi u svako doba stavili glavu u torbu i ruku u džep? Naročito tuđi.

Članska knjižica jednog od članova KUD-a

Dušan Bošković je ubijen prije punih osamdeset godina u Petoj ofanzivi, prilikom proboja fašističkog obruča na Sutjesci. Ubijanjem ivangradskog kulturno-umjetničkog društva sa njegovim imenom prije četiri decenije, po drugi put je ubijen. Ubijeni su ideali jedne neponovljive mladosti, a rafalima zaborava pokošena je ivangradska kultura. Grantohleplje je do nogu potuklo i potpuno iskorijenilo entuzijazam pa smo zato danas, nažalost, tu gdje jesmo, na kulturnom i moralnom nivou prvobitne zajednice. I dok kulturni poslenici zaboravljaju ovakve datume, a nadležni posrednici već pri samom pomenu bilo kakve manifestacije prevashodno zahtijevaju odgovor na najznačajnije pitanje današnjice: „A gdje sam tu ja?“, kao odgovor, samo po sebi nameće se još jedno, mnogo važnije: „A gdje smo tu mi?“

Adem Ado Softić (Časopisa KOMUN@)

Glavna fotografija: Logo društva