Svjetski poznati naučnik Nikola Tesla, koji je, između ostalog, zaslužan za pronalazak indukcionog motora, patente iz oblasti polifaznih naizmjeničnih struja, generatore i motore, kao i prenos radio talasa, rođen je na teritoriji današnje Hrvatske u porodici pravoslavnog sveštenika. Najveći dio svog života i radnog vijeka proveo je u Sjedinjenim Američkim Državama. Decenijama poslije njegove smrti, pitanje da li je Tesla bio Srbin ili Hrvat redovno se pojavljuje kao kamen spoticanja u odnosima dvije države.

U Muzeju Nikole Tesle u Beogradu čuvaju se tri dokumenta koja bi mogla dati odgovor na pitanje kako se sam Nikola Tesla tokom svog života izjašnjavao.

Jedan od dokumenata je telegram od 26. maja 1936. godine u kome Nikola Tesla odgovara na čestitku Vlatka Mačeka, jednog od hrvatskih političkih vođa u Kraljevini Jugoslaviji.

Maček je uputio 25. maja 1936. u telegramu čestitku Nikoli Tesli, u kome se Tesli obraća riječima: “Velikom sinu naroda srbskog, a domovine Hrvatske, vođi čovječanstva u borbi sa prirodom čestita u ime hrvatskoga naroda”.

U odgovoru Nikole Tesle stoji:

“Jednako se ponosim moga srbskog roda i moje hrvatske domovine, živili svi Jugoslaveni”.

U Muzeju Nikole Tesle takođe je pohranjeno pismo koje je on u aprilu 1942, za vrijeme Drugog svetskog rata, uputio „braći u Americi“.

Foto: Printscreen

„Zbog toga, braćo i sestre, kao najstariji Srbin, Jugoslaven, Amerikanac naše krvi u Sjedinjenim Državama, upućujem vam ovo pismo moleći vas da se odazovete pozivu predsjednika Roosevelta”. (Poziv Frenklina Delano Ruzvelta, 32. predsjednika SAD, za borbu protiv sila osovina)

O životu naučnika:

10. JUL 1856. ROĐEN NIKOLA TESLA

Nikola Tesla je rođen 10. jula 1856. godine u selu Smiljanu nedaleko od Gospića, kao dijete lokalnog sveštenika Srpske pravoslavne crkve Milutina Tesle i njegove žene Đuke, na području vojne granice tadašnje Austrougarske, danas Republike Hrvatske.

1862 – 1877. ŠKOLOVANJE OD SMILJANA DO GRACA

U prvi razred osnovne škole polazi 1862. u rodnom Smiljanu. Porodica se 1863. seli u Gospić, u kome Nikola Tesla završava osnovnu školu i nižu realku. Od 1870. do 1873. pohađa Višu realnu gimnaziju u Rakovici kod Karlovaca, oko 150 kilometara udaljenom od Gospića.

U periodu od 1875. do 1877. Tesla studira politehniku u Gracu (na teritoriji današnje Austrije, prim.aut.) u tadašnjoj Austrougarskoj.

1878. ODBIJENICA OD MATICE SRPSKE ZA STIPENDIJU

Matica Srpska (osnovana 1826. u Pešti, tadašnjoj Austrougarskoj, sa ciljem da se srpska kultura predstavi Evropi) odbija molbu Nikole Tesle za stipendiju kako bi u Beču ili Pragu završio „započete nauke na tehnici“, i to drugi put, nakon što je 1876. već odbila njegovu molbu. Tesla je ipak postao član najstarije srpske kulturne, književne i naučne ustanove 1902. godine, kada je već bio svjetski poznat naučnik.

1880. STUDIJE U PRAGU

U Pragu, tada jednom od najvećih gradova Austrougarske, Tesla studira prirodnu filozofiju na Karlovom univerzitetu. U tom gradu se prvi put susreće sa električnim osvjetljenjem, koje je u Hibernskoj ulici postavio češki elektrotehničar František Kržik.

1881 – 1883. INŽENJERSKI POSLOVI I PRVI IZUMI

Tesla je 1881. dobio posao kao „glavni električar“ u Centralnom telefonskom uredu u Budimpešti, u tadašnjoj Austrougarskoj, gdje je realizovao svoj prvi izum – aparat za pojačanje glasa na telefonu.

Naredne godine otkrio je princip stvaranja rotirajućeg magnetnog polja sa naizmjeničnom strujom i iste godine počeo da radi na popravci mašina poznatog američkog pronalazača Tomasa Edisona (Thomas Edison) u Francuskoj i Nemačkoj. Godine 1883. Tesla je u Strazburu u Francuskoj konstruisao prvi indukcioni motor na svijetu.

1884. ODLAZAK U AMERIKU

Sa željom da unaprijedi svoj pronalazak, Tesla prihvata ponudu Čarlsa Bečelora (Charles Batchelor), Edisonovog zastupnika u Evropi, i odlazi u Sjedinjene Američke Države (SAD), gdje dobija posao u glavnoj Edisonovoj fabrici u Njujorku.

Godinu dana kasnije osniva sopstvenu kompaniju pod nazivom „Teslina električna kompanija za proizvodnju svijetla” (Tesla Electric Light and Manifacturing) u Njujorku. Godine 1888. Patentni zavod SAD odobrava njegove patente.

30. JUL 1891. DOBIJA AMERIČKO DRŽAVLJANSTVO

Nikola Tesla postaje državljanin Sjedinjenih Američkih Država.

2. JUN 1892. PRVI I JEDINI PUT U BEOGRADU

Nikola Tesla na poziv delegacije Beogradske opštine i Inženjerskog udruženja posjećuje Beograd, tadašnju prijestonicu Kraljevine Srbije, gdje je, prema podacima dostupnim na sajtu Muzeja Nikole Tesla u Beogradu – boravio 31 sat.

Prema istim podacima, naučnik je odsjeo u hotelu „Imperijal“, obišao Kalemegdan i Narodni muzej i u Velikoj školi održao predavanje o svojim istraživanjima i pronalascima.

„Uz najviše počasti primio ga je Aleksandar Obrenović (kralj Srbije 1889-1903, prim. aut.) ukazom kraljevskih namjesnika u ime kralja Srbije odlikovan j Ordenom Svetog Save drugog reda. Ovaj orden je prvo odlikovanje koje je Tesla dobio za svoj naučni rad“, stoji zabilježeno na sajtu Muzeja Nikole Tesle.

1896. PRVA TESLINA HIDROCENTRALA

Sredinom novembra puštena je u komercijalnu upotrebu prva velika svjetska hidrocentrala naizmjenične struje na rijeci Nijagari (SAD). Kako se navodi na sajtu Muzeja Nikole Tesle, od 12 patenata koji su iskorišćeni za rad ove centrale, devet pripada Nikoli Tesli.

1928. POSLEDNJI PATENT

U sedamdeset drugoj godini, Tesla dobija svoj poslednji patent za „Aparat za vazdušni transport“. On je prvi dizajnirao letilicu sa vertikalnim polijetanjem i slijetanjem. U 26 zemalja svijeta Tesla je patentirao ukupno 300 pronalazaka.

Foto: Printscreen

1937. POSTAJE ČLAN SRPSKE KRALJEVSKE AKADEMIJE

Srpska kraljevska akademija jednoglasno ga je izabrala za člana 16. februara 1937. godine, iako je dopisni član te ustanove postao još 1894. godine.

1941 – 1945. ZAPALJENA I DJELIMIČNO PORUŠENA TESLINA RODNA KUĆA

Prema podacima Muzeja Like u Gospiću, na čijoj se teritoriji danas nalazi Memorijalni centar „Nikola Tesla“, tokom Drugog svjetskog rata zapaljen je i djelimično porušen parohijski dvor u kom se rodio Nikola Tesla u Smiljanu. Kuća je 1956. obnovljena na stogodišnjicu rođenja Nikole Tesle.

7. JANUAR 1943. PREMINUO U NJUJORKU

Nikola Tesla je preminuo u Njujorku u 87. godini života, u svom apartmanu na 33. spratu Hotela Njujorker u kome je proveo poslednjih deset godina života.

Komemoracija povodom njegove smrti održana je 10. januara i prenosio ju je Radio Njujork.

Gradonačelnik Njujorka Fjorelo La Gvardija (Fiorello La Guardia) pročitao je oproštajni govor koji je napisao Luj Adamič, slovenački pisac. Hrvatski violinista Zlatko Baloković i hor “Sloven” za vrijeme komemoracije svirali su pjesmu iz Srbije “Tamo daleko”.

Tesla je sahranjen na groblju Fernklif u Hardsdejlu, SAD, 12. januara 1943. godine. Krajem marta iste godine njegovi posmrtni ostaci su kremirani.

1957. URNA SA PEPELOM PREBAČENA U BEOGRAD

Po želji bliskih srodnika urna sa posmrtnim ostacima Nikole Tesle prebačena je iz Njujorka u Beograd. Takođe, po njihovoj želji izložena je u Muzeju Nikole Tesle u Beogradu.

1976. SPOMENIK TESLI U SAD

Na Nijagarinim vodopadima, u državi Njujork, sa američke strane podignut je spomenik Nikoli Tesli, djelo vajara Frana Kršinića. Spomenik je identičan onom ispred Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu.

1986. REKONSTRUISANA RODNA KUĆA U SMILJANU

Prema podacima dostupnim na zvaničnom sajtu Memorijalnog centra „Nikola Tesla“ u Smiljanu, povodom obilježavanja 130 godina od Teslinog rođenja, njegova rodna kuća je rekonstruisana i predata na korišćenje Muzeju Like Gospić kao muzejski objekat.

1991 – 1995. RODNA KUĆA NIKOLE TESLE TOKOM RATA

Kako navode u Muzeju Like Gospić, tokom rata na prostoru bivše Jugoslavije, područje Smiljana je često granatirano i bombardovano. „Kuća nije uništena. Godine 1992. je izgorio drveni gospodarski objekat“, navode u muzeju.

9. JUL 2006. SPOMENIK TESLI U KANADI

Spomenik u čast Nikole Tesle otkriven je na Nijagarinim vodopadima sa kanadske strane, dok jedan dio kanadskog grada Nijagara Fols (Niagara Falls) od januara 2020. nosi ime Trg Nikole Tesle.

28. FEBRUAR 2014. ODLUKA O PREMJEŠTANJU URNE U HRAM SVETOG SAVE

Tadašnji predstavnik vlasti u Beogradu Siniša Mali potpisao je sa patrijarhom Srpske pravoslavne crkve Irinejem i ministarkom energetike Zoranom Mihajlović sporazum o prenosu urne s pepelom Nikole Tesle u Hram Svetog Save na Vračaru. Takvoj odluci usprotivio se Muzej Nikole Tesle, čiji je Upravni odbor podsjetio da posmrtni ostaci koji su proglašeni za kulturno dobro ne mogu biti sahranjeni na groblju ili biti izloženi na drugom mjestu izvan ustanove zaštite.

8. MART 2014. PROTESTI ZBOG ODLUKE O PREMJEŠTANJU URNE

Nekoliko stotina Beograđana okupilo se ispred Muzeja Nikola Tesla kako bi rekli “NE” odluci vlasti o premještanju Tesline urne, posle čega je vlast “zamrzla odluku” o izmještanju urne sa posmrtnim ostacima Nikole Tesle iz tog muzeja na plato kod hrama Svetog Save.

14. JUN 2015. MINISTARSTVO: URNA DA OSTANE U MUZEJU

Ministarstvo kulture i informisanja Srbije je saopštilo da se zalaže da se Zbirka memorijalnih predmeta u Muzeju Nikole Tesle i dalje čuva u tom muzeju, da urna sa zemnim ostacima Tesle ostane u njenom sastavu i da se i nadalje poštuje volja najbližih srodnika.

JUL 2019. TESLIN ROĐENDAN KAO DAN NAUKE U SRBIJI

10. AVGUST 2019. ZATEGNUTI ODNOSI SRBIJE I HRVATSKE ZBOG TESLE

Ministarstvo kulture Srbije osudilo je namjeru Hrvatske da na Svetskoj izložbi “Dubai Ekspo” 2020. Nikolu Teslu predstavi kao hrvatskog naučnika i inovatora.

“Do sada nebrojeno puta ponovljen pokušaj prisvajanja srpskog naučnika i neprimjereno krivotvorenje istine neće donijeti nikakvo dobro niti dobit Hrvatskoj”, navedeno je u saopštenju Ministarstva.

10. AVGUST 2019. REAKCIJA IZ ZAGREBA NA IZJAVE IZ BEOGRADA

Ministarka kulture Hrvatske Nina Obuljen Koržinek je povodom izjave srpskog kolege Vladana Vukosavljevića o Nikoli Tesli, rekla da se Hrvatska s poštovanjem sjeća jednog od svojih najvećih naučnika ne pokušavajući da negira Teslino srpsko porijeklo.

Foto: Printscreen

„Hrvatska enciklopedija za Nikolu Teslu navodi da je bio američki i hrvatski izumitelj srpskog porijekla”, izjavila je hrvatska ministarka.

8. MAJ 2020. VUKOSAVLJEVIĆ O NIKOLI TESLI KAO HRVATU NA SAJTU EU

Ministar kulture Srbije reagovao je povodom toga što je na jednom od edukativnih sajtova Evropske unije, EU Learning Center, Nikola Tesla predstavljen kao “poznati Hrvat”.

Tim povodom Vlada Srbije uputila je dan kasnije protestnu notu EU.

11. MAJ 2020. MINISTARSTVO KULTURE SRBIJE: IZBAČEN SPORNI DIO TEKSTA

Ministarstvo kulture i informisanja Srbije saopštilo je 11. maja, da je “posle pravovremene i oštre reakcije državnih organa Srbije sa zvanične internet prezentacije Evropske unije izbačen sporni dio teksta u ‘uglu za učenje’ u kome je bilo navedeno da je naučnik Nikola Tesla čuveni Hrvat”.

Uvidom u sajt EU Learning Center, koji je namijenjen djeci, na jednoj fotografiji u djelu o Hrvatskoj i dalje piše da je Nikola Tesla “poznati Hrvat”.

Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu je Teslinu arhivu 1992. godine uvrstila u registar „pamćenje svijeta”, odajući tako priznanje jedinstvenom umu i građaninu svijeta.

Izvor: Radio Slobodna Evropa