Nakon što je Izrael danas saopštio da je izveo napade na Iran, dan uoči razgovora između Teherana i Vašingtona o iranskom programu obogaćivanja uranijuma, koji bi trebalo da se održe u Omanu, agencija Rojters podsjetila je na ključne događaje u odnosima Tel Aviva i Teherana.

Današnji napad predstavlja najnoviju eskalaciju od početka rata u Gazi 2023. godine i pojačava strahove od otvorenog rata između dvije zemlje, čije višedecenijsko neprijateljstvo uključuje tajne sukobe na kopnu, moru, u vazduhu i sajber prostoru, piše britanska agencija.

Hronologija ključnih događaja:

1979 – Prozapadni lider Irana, Muhamed Reza Šah, koji je smatrao Izrael saveznikom, zbačen je s vlasti Islamskom revolucijom, koja uvodi šiitski teokratski režim čija ideologija podrazumijeva protivljenje Izraelu.

1982 – Tokom izraelske invazije na Liban, Revolucionarna garda Irana pomaže šiitskim muslimanima u osnivanju Hezbolaha. Izrael će kasnije tu paravojnu grupu smatrati najopasnijim neprijateljem na svojim granicama.

1983 – Hezbolah, uz podršku Irana, koristi samoubilačke napade da protjera zapadne i izraelske snage iz Libana. U novembru, automobil-bomba udara sjedište izraelske vojske u Libanu. Izrael se povlači iz većeg dijela zemlje.

1992–94 – Argentina i Izrael optužuju Iran i Hezbolah za organizovanje samoubilačkih napada na izraelsku ambasadu u Buenos Ajresu 1992. i na jevrejski centar 1994, pri čemu je poginulo na desetine ljudi. Iran i Hezbolah negiraju odgovornost.

2002 – Otkriva se da Iran ima tajni program obogaćivanja uranijuma, što izaziva zabrinutost da razvija nuklearnu bombu, čime bi prekršio Sporazum o neširenju nuklearnog oružja. Iran to poriče, a Izrael zahtijeva odlučne mjere protiv te države.

2006 – Izrael vodi jednomjesečni rat protiv Hezbolaha u Libanu, ali ne uspijeva da slomi dobro naoružanu grupu. Sukob se završava pat-pozicijom.

2009 – Iranski vrhovni vođa ajatolah Ali Hamnei u govoru naziva Izrael „opasnim i smrtonosnim kancerom“.

2010 – Staksnet (Stuxnet), zlonamjerni kompjuterski virus za koji se vjeruje da su ga razvili SAD i Izrael, koristi se za napad na postrojenje za obogaćivanje uranijuma u Natancu. To je prvi poznati sajber-napad na industrijsku opremu.

2012 – Iranski nuklearni naučnik Mostafa Ahmadi-Rošan ubijen je bombom postavljenom na njegov automobil u Teheranu. Gradski zvaničnici optužuju Izrael.

2018 – Izraelski premijer Benjamin Netanjahu pozdravlja odluku Donalda Trampa da povuče SAD iz nuklearnog sporazuma sa Iranom. U maju, Izrael saopštava da je gađao iransku vojnu infrastrukturu u Siriji, nakon što su iranske snage ispalile rakete na okupiranu Golanku visoravan.

2020 – Izrael pozdravlja ubistvo generala Kasema Sulejmanija, komandanta ekspedicionog krila Revolucionarne garde, koje su izvele SAD dronom u Bagdadu. Iran uzvraća raketnim napadima na američke baze u Iraku, pri čemu je ranjeno oko 100 američkih vojnika.

2021 – Iran optužuje Izrael za ubistvo Mohsena Fahrizadeha, kojeg zapadne obavještajne službe smatraju arhitektom tajnog nuklearnog programa. Teheran dugo poriče da ima ambicije za razvoj nuklearnog oružja.

2022 – Američki predsjednik Džo Bajden i izraelski premijer Jair Lapid potpisuju zajedničku izjavu u kojoj se obavezuju da neće dozvoliti Iranu da razvije nuklearno oružje. Izjava, poznata kao „Jerusalimska deklaracija“, dolazi nakon što je Bajden kazao da je otvoren za „posljednju opciju“ upotrebe sile protiv Irana – što se tumači kao pokušaj da se odgovori na izraelske pozive za „kredibilnu vojnu prijetnju“ od strane svjetskih sila.

April 2024 – Sumnja se da je izraelski vazdušni udar pogodio kompleks iranske ambasade u Damasku, pri čemu je ubijeno sedam pripadnika Revolucionarne garde, uključujući dva visoka komandanta. Izrael nije potvrdio niti negirao odgovornost. Iran odgovara baražom dronova i raketa u direktnom napadu bez presedana na izraelsku teritoriju 13. aprila, što podstiče Izrael da izvede kontraudar na iransku teritoriju 19. aprila, prema izvorima upućenim u situaciju.

Oktobar 2024 – Iran ispaljuje više od 180 raketa na Izrael, nazivajući to osvetom za ubistvo lidera Hezbolaha Hasana Nasralaha 27. septembra u vazdušnom napadu na južno predgrađe Bejruta, i šefa Hamasa Ismaila Hanijea u Teheranu 31. jula. Kasnije tokom mjeseca, Izrael izvodi napade na vojne lokacije u Iranu, tvrdeći da odgovara na iranske napade. Iranski mediji izvještavaju o eksplozijama u Teheranu i obližnjim vojnim bazama. Iran navodi da je došlo do „ograničenih oštećenja“.

Jun 2025 – Izrael izvodi napade u Iranu, saopštivši da su ciljevi bili nuklearna infrastruktura i naučnici koji rade na razvoju nuklearne bombe, u operaciji koja će, prema najavama, trajati više dana. Nazvavši ofanzivu „Uzdignuti lav“ (Rising Lion), Izrael je objavio da su mete bili i iranski komandanti i fabrike raketa, te proglasio vanredno stanje u očekivanju iranske odmazde. Iranski državni mediji izvještavaju da su u napadima ubijeni komandant Revolucionarne garde u Teheranu Husein Salami i nuklearni naučnici Ferejdun Abasi-Davani i Muhamed Mehdi Tehranči.

Sjedinjene Države kažu da nisu pružile podršku za operaciju. Napadi su uslijedili dan nakon što je Donald Tramp izjavio da američko osoblje napušta Bliski istok jer „to može biti opasno mjesto“.

Izvor: “Vijesti”

Foto: Screenshot/Al Jazeera