Profesor Aldo Alessadro Mola (1943) je italijanski istoričar, publicista i predśednik Savjeta senatora Kraljevine Italije (Consulta dei Senatori del Regno). Za časopis Identitet govori o odnosima Italije i Crne Gore i prenosu posmrtnih ostataka kraljice Jelene Savojske iz Monpeljea u italijansko svetilište Vicoforte

Približite nam Savjet senatora Kraljevine Italije

Savjet senatora Kraljevine Italije, kojim imam čast predśedavati, je „de facto” udruženje, apolitično i neprofitno. Sa njim se upravlja na osnovu statuta koji usvaja skupština naše organizacije. Funkcije su izborne, a trenutno savjet broji oko 60 članova. Ova organizacija je nastala spajanjem grupe bivših senatora Kraljevine Italije i Monarhije osnovane u okviru Italijanske monarhističke unije (UMI). Inicijator je kralj Umberto II (sin kraljice Jelene) sa zadatkom da novo udruženje nastavi rad Senata Kraljevine (poruka od 3. februara 1955). Detaljnije o tome donosi profesor i advokat  Aldo Pezzana u knjigama „Kraljevi ljudi” i „Senat za vrijeme i poslije fašizma”, predgovor  Aldo A. Mola (Foggia, Bastogi, 2001). Savjet organizuje konferencije i objavljuje svoje Zbornike, najavljuje komemoracije i promoviše poznavanje pamćenja italijanske istorije. Savjet senatora izjavljuje da je prijestolonasljednik Umberta II vojvoda Aimone od Savoja, vojvoda od Savoja. Među članovima savjeta su i Princeza Marija Gabrijela od Savoje i vojvotkinja Silvija od Savoje, udovica princa Amedea od Savoje, vojvode od Aoste.

Učestvovali ste u istorijskom projektu prenosa posmrtnih ostataka kraljice Jelene iz Monpeljea u svetilište Vicoforte. Kako je tekao proces?

Prije otprilike 25 godina pratio sam Princezu Mariju Gabrijelu od Savoje u pośeti Ruskoj pravoslavnoj crkvi Hrista Spasitelja u San Remu, u zapadnoj Liguriji. Pośetili smo kenotaf u kojem su sakupljeni posmrtni ostaci Kralja i Kraljice Crne Gore prije njihovog prenošenja u domovinu. Smatrali smo da isto treba učiniti i sa posmrtnim ostacima kralja Vitorija Emanuela III, sahranjenog u Aleksandriji u Egiptu, i kraljice Jelene, sahranjene na groblju u Monpeljeu, u Francuskoj. To smo odlučili na śednici Savjeta u Rimu, marta 2011. godine. Tako je počelo to dugo putovanje. Godine 2013. dobili smo dostupnost biskupa iz svetilišta Mondovi (Cuneo, Pijemonte) da primi tijela u bazilici Vicoforte, nacionalnom spomeniku od 1881. godine i mauzoleju Savojske kuće voljom njenog osnivača, vojvode Karla Emanuela I (1580 -1630).

Projekat je ubrzan 2017. godine zbog približavanja i saradnje Nj.K.V, moje malenkosti (njegovog povjerenika), grofa Federica Radicatija, delegata Savojske porodice, i predśednika Republike Italije Serđa Matarelle, kako sam to već napisao u knjizi „Vittorio Emanuele III: Il Re discusso”, (Milano, Bompiani, 2023).  Nakon dugih priprema, prenos zemnih ostataka se dogodio 15-17. decembra 2017. godine, privatno, prema dogovoru između različitih strana koje su radile na njegovoj implementaciji. Vojne počasti kralju su odane, kako prilikom njegovog odlaska iz Egipta, tako i prilikom sahrane u Vicoforteu, jer je umro 28. decembra 1947. sa punim građanskim i političkim pravima, kao bivši kralj Italije i šef oružanih snaga.

Kovčeg kraljice Jelene Savojske je privatno ekshumiran sa groblja Svetog Lazara u Monpeljeu, 15. decembra 2017. godine ujutru u 7:30 sati. Porodicu je predstavljao advokat iz San Rema Luka Fućini, član Savjeta senatora Kraljevine, u pratnji posebne delegacije. Obredu je prisustvovao gradonačelnik Monpeljea Filip Saurel, koji je sa Fućinijem sarađivao tokom projekta izrade cinkanog kovčega u kome je smješten drveni sanduk sa  posmrtnim ostacima kraljice. Na cinkanom je ugrađena ploča na kojoj piše „Reine Elena of Savoi, 1873-1952”, dok je na drvenom originalnom kovčegu ploča sa natpisom „Elena Savojska, 1873-1952”. Kovčeg je sa pogrebnim kombijem propisno ispraćen sa francusko-italijanske granice, i u 17:30 je stigao u Vicoforte, đe ga je dočekao grof Federiko Radikati od Primeglia, koga je porodica Savoja delegirala „za sve neophodne radnje za ekshumaciju, prevođenje i ponovno sahranjivanje tijela kraljice i Vitorija Emanuela III”, a od strane istoričara, u svojstvu konsultanta. Originalni kovčeg je stavljen u posebno pripremljeno grobno mjesto. Na ploči se nalazi natpis „Elena Savojska, kraljica Italije, 1873-1952”, lijevo od oltara kapele San Bernardo u Svetilištu-bazilici. Pored pomenutih, ovom činu su prisustvovali i rektor monsinjor Bartolomeo Besone, vikar eparhije Mondovi, gradonačelnik Vicofortea Valter Roatino i arhitekta Klaudio Bertano, autor monumentalnog projekta. Polaganje je izvršila Kompanija za pogrebne počasti Flavija Talonea (Čentalo, Kuneo), uz pomoć kompanije Stefana Grasinija (Buska) koja je u vrlo kratkom vremenu i sa najvećom diskrecijom pripremila grobnice vladara, ukrašene mermerom (bardiglio, belgijska crna, levanto zelena i provenza žuta), koje su u savršenoj harmoniji sa kapelom. Obavještenje o ovom događaju javnosti je istog dana u 17:45 saopštila princeza Marija Gabrijela od Savoje preko pariske agencije Ansa, neposredno prije gradonačelnika Monpeljea koji je to uradio u 18:00 na ranije zakazanoj konferenciji za medije.

Zašto Vicoforte?

Sahrana posmrtnih ostataka Vitorija Emanuela III i kraljice Jelene u Vicoforteu bila je kulminacija dugog putovanja. Dana 19. marta 2011, na 150. godišnjicu proglašenja Kraljevine Italije, ovo svetilište je identifikovano kao pogodno mjesto za doček i vječni počinak kralja i kraljice na śednici Savjeta senatora Kraljevine održanoj u Palati provincije Rim na prijedlog njenog predśednika i uz učešće i odobrenje princeze Marije Gabrijele Savojske, člana Savjeta. Panteon je odbačen zbog nedostupnosti prostora pogodnog za dostojanstvo Kraljevskih grobnica i zbog predvidivih prepreka raznih vrsta. Bazilika Superga je mauzolej nekih kraljeva Sardinije, dok je Vitorio Emanuel III bio „od Italije”. Svetilište-bazilika Vicoforte izgrađeno je kao mauzolej kraljevske kuće Savoja. Nalazi se u srcu provincije Granda, druge „kolijevke” savojskih kraljeva koji su tu živjeli od zamka Racconigi do lovačkih kuća u dolinama Kuneo. Kralj je iz Italije otišao sa titulom grofa od Polenca, koji se nalazi nedaleko od Vicofortea. Konačno, svetilište je uronjeno u bezvremensku atmosferu: ogroman prostor između njegove fasade i Palazzate, kakav je nastao iz vremena vojvode Karla Emanuela I, okružen drevnim cistercitskim manastirom, tada episkopskom bogoslovijom, u zelenilu i tišini, predstavlja prigodan ambijent kraljevskom paru za njihov vječni počinak.

Često se u javnosti govori o kanonizaciji kraljice Jelene…

 Kraljicu Jelenu, koja je rođena i odgojena kao pravoslavna hrišćanka, do udaje za Vitoria Emanuelea Savojskog (1896), tadašnjeg princa od Napulja, Rimokatolička apostolska crkva još nije proglasila blaženom. Dakle, hipoteza kanonizacije je još daleko. Međutim, treba imati na umu da je papa Pio XI dodijelio kraljici Zlatnu ružu hrišćanstva: najveće priznanje Crkve katoličkom kraljevskom sovranu.

 Da li je i koliko živo śećanje na kraljicu Jelenu u Italiji?

Omiljena kod Italijana, kraljica Jelena je bila okružena dubokom naklonošću čak i nakon što je s kraljem prebačena iz Italije u Aleksandriju u Egipat, 9. maja1946. godine, i nakon smrti Vitorija Emanuela III, 28. decembra 1947. godine, kao i nakon njenog prelaska u Monpelje, đe je dala sve od sebe u dobrotvornim poslovima i imala pośete mnogih Italijana, monarhista i nemonarhista. Njena smrt je duboko dirnula Italijane koji su nastavili da njeguju śjećanje na nju. Međutim, kako su decenije prolazile, kao i sve što je vezano za Monarhiju u Italiji, śjećanje je izblijeđelo, iako Jelena ostaje među najcjenjenijim ličnostima italijanske istorije. Stoga je postalo neophodno da njeno tijelo bude prenešeno u Italiju, što je pretpostavka da se promoviše bolje poznavanje njene ličnosti, i kao kraljice Italije i kao princeze Crne Gore. Još uvijek nam nedostaje njena naučna biografija.

Kako vidite odnose Italije i Crne Gore kroz istoriju, kako danas i kako ih vidite u budućnosti?

Italija je mlada država. Kraljevina Italija proglašena je 14. marta 1861. godine, sa Torinom kao glavnim gradom. Bila je vrlo decentralizovana, Venecija je pripojena 1866. godine, a Rim četiri godine kasnije 1870. godine. Dok su Trentino, Trst i Istra, stečena tek 1918, pripojeni Italiji 1924. godine. Nakon ujedinjenja, kraljevi i vlade su nastojali da uspostave Italiju na zapadnom Mediteranu i u Africi (kolonija Eritreja, 1890; Somalija, 1907; Libija, 1911-1912). Njegovali su prijateljstva sa Grčkom i Srbijom. Odnosi sa Albanijom i Crnom Gorom bili su veoma diskontinuirani i zbog složenosti njihove istorije. Italija je bila zainteresovana za afirmaciju Crne Gore kao nezavisne države (prvo Knjaževine, a zatim Kraljevine) kako bi obuzdala habzburško i njemačko napredovanje na Balkanu i gajila prijateljstvo sa Ruskim carstvom. Brak princa Vitorija Emanuela III sa Jelenom od Crne Gore (1896), koji su željeli kralj Umberto I i premijer Frančesko Krispi, Sicilijanac albanskog porijekla, i njihova putovanja u inostranstvo dali su podsticaj boljem međusobnom razumijevanju i prevazilaženju predrasuda zasnovanih na različitostima bogosluženja između katolika i pravoslavaca. Tokom Velikog rata (1914-1918) Italija je činila sve da zaštiti Crnu Goru, koja je, međutim, kao i Albanija, postala meta hegemonističkih ambicija država sa kojima je bila u savezu, naročito Francuske, koja je imala za cilj da utiče na Balkansko poluostrvo nakon raspada Habsburškog carstva. S obzirom na svoje skromne političko-vojne resurse, Italija je samo djelimično postigla ovaj cilj i morala se pomiriti sa ukidanjem nezavisnosti Crne Gore nakon dolaska srpsko-hrvatsko-slovenačke Kraljevine Jugoslavije. Jednako komplikovani bili su i italijansko-crnogorski odnosi tokom Drugog svetskog rata, što je rezultiralo i krvavim sukobima tokom eksplozije Jugoslavije, koja je postala poprište rata. Sve je to uticalo na zakašnjeli oporavak međusobnog poznavanja činjenica.

Povratkom nezavisnosti Crne Gore, Italija je započela novi smjer prema svom susjedu: zasnovan je na zajedničkom interesu za mir na Jadranu i na integraciji Balkanskog poluostrva u Evropsku uniju, koja figurativno predstavlja zgradu u sporoj izgradnji zbog velikih kontrasta koji još uvijek postoje između njenih različitih članova. Imaju korijene u drevnim i još neprevladanim nacionalnim interesima, a posebno u raznolikosti njihove vojne težine (Francuska je jedina kopnena država u srednjo-zapadnoj Evropi opremljena nuklearnim arsenalom i uvijek se protivila pravom zajedničkom evropskom sistemu odbrane). U tom kontekstu, italijansko-crnogorsko prijateljstvo je dodatna vrijednost za Evropu budućnosti. Istorija prošlosti mora biti poznata u svim njenim sastavnicama i protivrečnostima, čak i sa onim grubim i gorkim. Pretvaranje da ne postoje, ne oslobađa nas prošlosti. Potrebna nam je neka vrsta „javnog priznanja” učinjenih grešaka i jednako javno, jednoglasno oprijedjeljenje građana, a ne samo vlada, da se one ne ponavljaju. Da bismo postigli ovaj cilj potrebno nam je široko obostrano znanje, ne površno ili samo turističko, gastronomsko, hrana i vino, već istorijsko, kulturno i građansko.

Da li ste bili u Crnoj Gori?

Nažalost, Crnu Goru još nisam pośetio. Obećao sam sebi da ću to učiniti. Sa istoričarem Luiđijem Prunetijem, autorom knjige „Orlovi i krune.  Italija, Crna Gora i masonerija od vjenčanja Vittoria Emanuela III i Elene do Musolinijeve vlade” (Firenca, Le Lettere, 2012), detaljno sam se bavio proučavanjem, napisao sam predgovor: knjiga je posvećena Nj.K.V.  Princezi Mariji Gabrijeli od Savoje. Knjiga je prezentovana u Rimu uz učešće crnogorskih vlasti (dva ministra i ambasada CG u Italiji), zatim u Crnoj Gori, uz učešće Luiđija Prunetija, dok sam ja zbog drugih obaveza bio u Italiji.

Na kraju, Vaša poruka Crnoj Gori, njenim građanima i iseljenicima?

Kao što sam imao čast da kažem i u prisustvu ambasadorke Crne Gore u Italiji Milene Šofranac Ljubojević, povodom njene pośete Kraljevskim grobnicama u svetilište Vicoforte, u pratnji Danijele Đurđević predśednice Udruženja „Regina Elena”  iz Peruđe, Crna Gora danas predstavlja primjer nacionalnog identiteta i istovremeno otvorenosti prema međunarodnoj zajednici država. Svojom vjekovnom borbom za nezavisnost, Crna Gora drži lekciju civilizacije. Njeni građani imaju razloga da budu ponosni na to. Italijani, koji su prije samo 150 godina ostvarili jedinstvo, nezavisnost i slobodu, imaju razloga gajiti prijateljstvo sa istočnim Jadranom i smatrati ga posebno bliskim u ujedinjenom frontu u Evropi i unutar Ujedinjenih naroda. U tom kontekstu, Italija i Crna Gora treba da nastave da koračaju zajedno, prijateljski, ruku pod ruku.

Nenad Stevović, Identitet, 10/2024

www.nenadstevovic.com/identitet