Svijest savremenog čovjeka opterećena je različitim, često potpuno oprečnim slikama prošlosti, među kojima one o seobama imaju posebno mjesto. Migracije su bile i ostale permanentni pratilac etničke, političke, kulturne i društvene evolucije čovječanstva. Gotovo sve značajnije periode u razvitku društva obilježavale su migracije određenog tipa čiji su uzroci bili različiti, a samim tim i posljedice koje su se javljale nakon migracionih kretanja.

Demografska dinamičnost je, govoreći uopšteno, bila najviše uslovljena društvenim, političkim i vojnim planovima koji su dovodili do migracija. Zato se s pravom može zaključiti da su brojem najmasovnije i dijapazonom najšire migracije bile one koje su se dešavale u razdobljima ratova.

Migraciona kretanja nijesu samo mijenjala broj stanovnika, nego su značajno uticala i na promjenu konfesionalne strukture stanovništva pojedinih područja. Naročito interesantan dio migracionih kretanja svakako predstavljaju iseljavanja sa određenih područja. Bez obzira na to o kojem narodu je riječ, iseljavanja se svrstavaju u red najtežih trenutaka u životima pojedinaca i zajednica kojima pripadaju.

Prema riječima francuske političarke Simon Vej, iseljavanje, kao odricanje od onog okvira u kojem postojimo, predstavlja pouzdan način da se taj okvir ukine i čovjek i njegov život slome.

Upravo zato moglo bi se reći da istoriografsko eksponiranje priče o migracionim kretanjima nije samo kazivanje o pokušaju očuvanja nacionalnog identiteta i biološke supstance, već mnogo složeniji kulturno-duhovni fenomen unutar kojeg se može prepoznavati politički status jednog naroda u određenoj državnoj zajednici, njegov duhovni pogled na svijet, ali i čitav mikro svijet pojedinca koji je „sudbinom osuđen“ da stalno traga za zajednicom u kojoj bi se ostvario kao korisna ličnost.

Istorija, zbog težnje da bude kompletna i objektivna, ne treba da bude samo „istorija pobjednika“, već i „istorija pobijeđenih“. U tom smislu uvijek se na istorijska dešavanja nužno osvrnuti i iz ugla onih koji se smatraju gubitnicima, jer se iz takvih osvrta mogu saznati često skrivene istine.

Istoriju Balkana, pa samim tim i današnjeg prostora Crne Gore, nemoguće je upoznati bez izučavanja prošlosti stanovništva islamske religije, zanemarujući to da li se oni danas, u nacionalnom pogledu, izjašnjavaju kao Muslimani ili Bošnjaci. Migraciona kretanja tog dijela ukupnog stanovništva, kao pojavu dugog trajanja, nikako ne možemo zaobići. U kolektivnom sjećanju stanovništva islamske religije sa prostora Crne Gore, seobe, odnosno muhadžirska kretanja, kao specifičan vid migracionih kretanja, imaju posebno mjesto. Ona predstavljaju jedno od najvažnijih obilježja njegove prošlosti.

Seobe, koje su bile izraženije, naročito od kraja XVII vijeka, su znatno uticale na osnove njihovog poimanja egzistencije koja je shvatana kao tragična zbog mnoštva razloga, među kojima je gubitak stečene imovine, zanatlijskih radnji, imanja i ostavljanje zavičaja, posebno usljed prinudnih seoba, značilo i gubitak pozicije u društvenom sistemu. Iseljavanje muslimanskog stanovništva sa ovih prostora je dug i intenzivan proces, a njegovi uzroci su kompleksni i višeslojni.

Značajnije seobe muslimanskog stanovništva započele su sa procesom slabljenja osmanske uprave na Balkanu, odnosno onog trenutka kada je zaustavljeno širenje granica Osmanske države. To je period druge polovine XVII vijeka, kada je uslijedio dugogodišnji rat poznat pod imenom Veliki Bečki ili Morejski rat, koji je potrajao od 1683. do 1699. godine.

Sa gubitkom značajnih teritorija i urbanih centara, bivajući izloženo različitim oblicima pritisaka, muslimansko stanovništvo bilo je prinuđeno da napušta taj prostor i prelazi u krajeve koji su još uvijek bili pod osmanskom vlašću. Prema svjedočenjima hroničara, muslimanski stanovnici tada su se masovno povlačili pred austrijskom i mletačkom vojskom, pokušavajući da na tlu Bosanskog ejaleta nađu sigurnije utočište.

Pored Bosanskog ejaleta, tražene su i druge „luke spasa“, pa je u tom zamašnom procesu do početka XIX vijeka, blizu 500.000 ljudi migriralo u različite dijelove Rumelije i Anadolije. Obimna muhadžirska kretanja potrajaće sve do konačnog potiskivanja Osmanske imperije sa evropskog prostora, odnosno Balkana 1912/1913. godine. Ta pojava nije mimoišla ni prostor Crne Gore.

Muhadžirski talasi usmjereni prema Osmanskoj imperiji i kasnije Republici Turskoj, nastavljeni su i poslije balkanskih ratova. Oni su, sa različitim intenzitetom, trajali svesdo kraja sedamdesetih godina XX vijeka.

Foto: Opsada Beča 1683. godine