Od dana kada je Bjelopoljac, novinar Željko Madžgalj, sasvim slučajno i bez ikakvog speleološkog iskustva ušao u Pećinu nad Vražjim firovima (poznatiju kao Đalovića pećina), koja se nalazi u blizini njegovog rodnog grada, pa do danas, prošlo je gotovo dvadeset godina. Od amatera koji je otkrio jednu od pokretačkih strasti u svom životu, pa do profesionalca, put nije bio dug. Do sada je istražio i u svom speleološkom dnevniku opisao više od 45 kilometara pećinskih prostora u Crnoj Gori.

Foto: Branislav Strugar

Činjenica da je speleologija do skoro bila potpuno marginalizovana od šire društvene zajednice čini Madžgaljev rad veoma značajnim. Ukupno bavljenje ovom naučnom oblašću, dugogodišnji istraživački rad i predano opisivanje pećina, on je, u saradnji sa svojim kolegama speleolozima, na inovativan način sistematizovao i pretočio u Regionalni katastar speleoloških lokaliteta za opštine Berane, Petnjica, Kolašin, Mojkovac i Bijelo Polje (zahvaljujući podršci RRA „Bjelasica, Komovi i Prokletije“). U toj bazi podataka nalaze se opisi 350 objekata ove regije.

Foto: Stefan Vukićević

U pećine ljudi ulaze iz tri razloga: vođeni istraživačkom strašću, avanturizmom ili željom da bezbjedno posmatraju fascinantne prirodne ljepote. U turizmu, one se valorizuju na dva načina – jedan je kroz organizovane obilaske neuređenih prostora, i to je dio ponude avanturističkog turizma. Drugi način je posjeta uređenih speleoloških objekata. Za sada jedino Lipska pećina u blizini Cetinja ima ovakav status, a u toku je projekat na valorizaciji crnogorske najveće pećine. Madžgalj je idejni tvorac koncepta koji je kasnije razvijen kroz brojna projektna dokumenta.

Dokle se stiglo sa projektom valorizacije Đalovića pećine?

– Vlada Crne Gore, u saradnji sa Opštinom Bijelo Polje, a preko Uprave javnih radova, sprovodi ovaj veoma složeni posao. Prethodnih nekoliko godina fokus projekta je bio na pripremi obimne projektne dokumentacije za sve faze projekta. Ove godine radovi su intenzivirani na izgradnji puta od Bistrice do manastira Podvrh, krenuli su i pripremni radovi za izgradnju žičare, a potpisani su ugovori i za druge infrastrukturne projekte.

Foto: Branislav Strugar

Pretpostavljam da je pri kraju, ili je već završen glavni projekat za unutrašnjost pećine, kao i pješačke staze kroz Đalovića klisuru. Nijesam do kraja upućen u sve tendere i infrastrukturne radove koji prate ovaj projekat, ali na terenu se vidi jedan entuzijazam, a početno, veoma rašireno nepovjerenje sada je znatno manje.

Šta će valorizacija pećine značiti za Crnu Goru, a posebno za Bijelo Polje?

– Ako se ideja ovog projekta u svim fazama dovede do kraja, uz maksimalnu zaštitu klisure i pećine, ovo će biti, bez ikakve dileme, najbolji turistički proizvod u Crnoj Gori. Koncept je baziran na potrebi da se u Bijelom Polju i na sjeveru Crne Gore ponudi oblik masovnog turizma koji bi generisao ostale oblike turističke ponude, ali i privredne grane povezane sa turizmom.

Foto: Stefan Vukićević

Sam koncept je zamišljen da turista ima nekoliko atrakcija za jedan dan:

– osmišljena turistička ponuda u Centru za posjetioce sa ugostiteljskim sadržajima,

– organizovan transport turističkim autobusima ili električnim turističkim vozom od sela Bistrice do manastira Podvrh,

– obilazak manastira Podvrh,

– transport žičarom u trajanju od šest minuta od Podvrha do ulaza u pećinu, sa spektakularnim pogledom na Đalovića klisuru,

Foto: Saša Popović

– obilazak jedne od najljepših pećina u Evropi,

– mogućnost dolaska ili povratka uređenom avanturističkom stazom kroz Đalovića klisuru.

Od dodatnih sadržaja jedan dio se može ponuditi u Centru za posjetioce, kao što su muzeji, suvenirnice, restoran i slično, a drugi dio može biti generisan lokalnim ponudama zasnovanim na turizmu posebnih potreba kao što su seoski, avanturistički i kulturni, kao i turizam zasnovan na događajima. Pećina nad Vražjim firovima, Đalovića klisura i šire područje kojem gravitira ovaj lokalitet idealni su za sve oblike avanturističkog turizma: speleologija, kanjoning, zip-lajn, kajak na brzim vodama, slobodno penjanje, via-ferata, planinski biciklizam, lov i ribolov, pješačenje, planinarenje, kao i za razne oblike avanturističkih parkova u prirodi.

Foto: Saša Popović

Koncept je zamišljen na način da na početku Pećina nad Vražjim firovima dominantno učestvuje u lokalnoj turističkoj ponudi, a da vremenom bude samo jedna od ponuda među razvijenim i raznovrsnim turističkim programima. Posebna atrakcija biće žičara sa gondolom koja će prevoziti posjetioce od manastira Podvrh, kroz klisuru do same pećine. Gondolska žičara će biti još jedan atraktivni segment ove ponude jer ide preko vrletnih strana Đalovića klisure i pruža neponovljiv pogled na prostor koji je zaštićen kao spomenik prirode. Vožnja žičarom traje oko šest minuta a najveći raspon je oko 750 metara sa najvećom dubinom od 220 metara. Žičara je bila, svakako, najekološkija varijanta pristupa pećini, mada je neminovno da će uslužni putevi do stubova žičare, koji su neophodni, donekle devastirati prostor. Ipak, radi se o privremenim radovima koji će kasnije, nakon završetka, biti saniranin u najvećoj mogućoj mjeri.

S obzirom na veličinu pećine, ali i osjetljivost nakita i speleoških objekata koji se u njoj nalaze, nemoguće je turistički iskoristiti čitavu. Koji bi dio bio otvoren za turističke posjete i koliko bi bio dugačak?

Foto: Pawel Ruda

– Pećina se prostire generalno u dva nivoa: donji nivo je aktivan i tu je fluktuacija vode tokom godine veoma velika i praktično onemogućava pristup od glavnog ulaza. Međutim, tokom prvih istraživanja pećine otkriven je jedan zasuti, stari ulaz, čijim otvaranjem (debljina naslaga zasutog materijala koji je u prošlosti zatvorio ovaj ulaz je oko osam metara) bi se ušlo u gornji, suvi dio pećine, i na taj način bi posjeta bila moguća tokom cijele godine, jer je akumulacija vode o tom dijelu, koji speleolozi zovu Veliki i Mali lavirint, veoma mala. Na taj način, ovaj izdvojeni dio pećine u dužini od oko 800 metra, koji dolazi do jedne od najljepših dvorana – Dvorane velikog crvenog saliva, biće otvoren za turističke posjete. Ostali prostori, više od 19 kilometara, ostaće van ove zone za speleološka istraživanja, ili možda dodatno za avanturistički turizam.

Da li se slažete sa procjenama stručnjaka da bi, čak i po najpesimističnijem scenariju, dobit od njene valorizacije bila izvjesna? Koliko je, u stvari, projekat isplativ?

Foto: Michal Kaminski

– Speleološki turizam u mnogim zemljama ima značajan udio u ukupnoj turističkoj privredi. Prema pouzdanijim podacima, u ovoj oblasti oko 1.270 pećina u svijetu se koristi u turističke svrhe, od toga se oko 800 smatra značajnim, više od 100 njih ima posjetu veću od 100.000 ljudi godišnje, a neke pećine su dostigle i milionsku posjećenost. Slovenija prednjači u razvoju speleološkog turizma, a Postojnska pećina i Škocjanske jame su primjeri uspješnog razvoja i vođenja ovog turističkog koncepta. Postojnsku jamu godišnje posjeti oko 700.000, a Škocjanske jame oko 120.000 ljudi. Svrstavaju se godinama u najbolje turističke proizvode u Sloveniji i generatori su turističkog razvoja. Broj posjeta Pećini nad Vražjim firovima tokom dana i godine uskladićemo sa planiranim kapacitetom žičare od 72-80 putnika na sat. Ovaj kapacitet bi mogao predstavljati limitirajući faktor, posebno u ljetnjim mjesecima, kada je broj gostiju i turistička tražnja u Crnoj Gori najveća. Ipak, kombinacijom pristupa žičarom i uređenom pješačkom stazom kroz klisuru moglo bi se riješiti ovo moguće usko grlo posjete pećini.

Foto: Branislav Strugar

Koje su prednosti Đalovića pećine u odnosu na ostale speleološke objekte u Crnoj Gori, ali i šire?

– Bogatstvo pećinskih ukrasa i veličina pećine je nešto što Pećinu nad Vražjim firovima izdvaja u odnosu na ostale u Crnoj Gori, ali i šire. To je zaista prirodni dragulj i prava rijetkost. U pećini se nalazi najveći stalagmit u Crnoj Gori, mololit je visok oko 18 metara, i još nekoliko stalagmita visokih oko deset metara. Najveća dvorana je veličine fudbalskog igrališta, a visina svodova na nekim mjestima u pećini je i do 50 metara.

Iako se stalno potencira atraktivnost žičare, ništa manje nije atraktivna ni pješačka staza duž klisure. Opišite i tu vrstu puta do pećine?

– Đalovića klisura je zbog prirodnih specifičnosti i ljepote stavljena pod nacionalnu zaštitu 1968. godine i razvrstana u kategoriju spomenik prirode.

Foto: Saša Popović

Planinarska staza Đalovića klisura u dužini od 3,7 kilometara prolazi kroz najljepši dio zaštićenog prostora. Početak staze je kod manastira Podvrh, čija je crkva podignuta 1606. godine i smatra se jednim od najznačajnijih kulturno-istorijskih spomenika na teritoriji opštine Bijelo Polje, a završava se u samom srcu klisure kod Pećine nad Vražjim firovima, najveće i najljepše pećine u Crnoj Gori. Staza ide uzvodno rijekom Bistricom i prolazi pored dva izdašna vrela, kraj kristalno čistih virova, kroz netaknutu šumu, blizu brojnih tajnovitih pećina…

Kada biste morali da date kratak opis pećine, kako bi on glasio?

– Planinari kažu da Himalaji počinju tamo gdje se većina planina završava. Što se tiče Pećine nad Vražjim firovima, takođe se može reći da ona počinje tamo gdje se većina pećina završava. Do sada je istraženo 20 kilometara kanala, sa velikim potencijalom da ta dužina bude mnogo veća.

Foto: Mirsad Badžić

Glavni istraživači ove pećine bili su iz Speleološkog odsjeka Beograd, koji su prvi ušli u ovaj prostor i opisali oko 12 kilometara kanala, kao i češki speleolozi predvođeni klubom Pusti žleb iz Brna, koji su dodatno istražili oko osam kilometara novih kanala, posebno zahtjevna istraživanja koja su uslijedila ronjenjem više sifona na kraju dugog kanala.

Završili ste Fakultet vizuelnih umjetnosti. Kako se slažu umjetnost i speleologija?

– Uvijek vidite neki novi detalj čak i ako u pećinu ulazite više puta. Neke djelove pećina imenujemo prema našim poznatim umjetnicima čiji radovi podjećaju na ono što je priroda izvajala milenijumima. U Novakovića pećini postoji jedna odaja koju zovemo Galerija Dada Đurića, u čast našeg velikog umjetnika. Umjetnost i speleologija imaju tačke spajanja u estetici, priroda bi trebala da za sve nas da bude za sve nas velika inspiracija.

Svetlana Peruničić (Gracija)