Pet godina nakon smjene trodecenijske vlasti Demokratske partije socijalista (DPS) jasno je da je tada otvorena mogućnost za stvaranje boljeg sistema i društva, ali je malo šta dobro na tom planu urađeno, pa je Crna Gora i danas država politički zarobljenih institucija, identitetskih podjela, sumnjivih biznisa… Međutim, jedna od rijetkih pozitivnih posljedica 30. avgusta 2020. godine je to što se pokazalo da se svaka vlast može srušiti na izborima i što ona nakon tog dana više nije u rukama iste grupe ljudi.

Tako glavna urednica nedjeljnika “Monitor” Milena Perović i građanski aktivista Stefan Đukić analiziraju prilike u Crnoj Gori pet godina nakon prve smjene vlasti “olovkom”.

Dok iz aktuelne vladajuće većine tvrde da je 30. avgust dan slobode i da od tada građani ne nose više okove straha i klijentelističkih odnosa, iz opozicije poručuju da je vlast zarobila institucije, da su građani obmanuti i da se, u konačnom, 2020. desila kontrarevolucija.

Na parlamentarnim izborima održanim pretposljednjeg dana avgusta te godine, DPS je poslat u opoziciju nakon 30 godina neprikosnovenog vladanja. Tadašnji nosilac liste koalicije “Za budućnost Crne Gore” (ZBCG) i ubrzo potom prvi premijer u post-DPS eri crnogorske politike Zdravko Krivokapić rekao je u izbornoj noći da se “desila sloboda”.

On i nove vlasti obećavali su da će raskrstiti s metodoma koje je, kako tvrde mnogi u Crnoj Gori, DPS koristio da bi ostajao decenijama u fotelji – zloupotreba državnog aparata, kupovina glasova, partijsko zapošljavanje…, te da će se otvoriti novo poglavlje prosperiteta bazirano na “tekovinama 30. avgusta” i radu “tridesetoavgustovske većine”.

Prvu vladu napravile su koalicije ZBCG (predvođena nekadašnjim Demokratskim frontom), “Mir je naša nacija” (Demokrate i druge manje stranke) i “Crno na bijelo” (Građanski pokret URA i Savez građana CIVIS), ali je ona, zbog sukoba između konstituenata, potrajala tek godinu i dva mjeseca.

Drugu izvršnu vlast oformio je početkom 2022, uz manjinsku podršku DPS-a, lider Građanskog pokreta URA Dritan Abazović, ali je ona bila još kraćeg daha – srušena je u Skupštini nakon samo 113 dana rada zbog temeljnog ugovora koji je potpisala sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC).

Treća, aktuelna Vlada Milojka Spajića (Pokret Evropa sad), izabrana je 31. oktobra 2023, i čine je, osim premijerove stranke, partije bivšeg Demokratskog fronta, Demokrate, Socijalistička narodna partija i dio manjinskih stranaka.

Sve tri post DPS izvršne vlasti prepoznate su po partijskom zapošljavanju, zloupotrebi i politizaciji institucija, gaženju Ustava i zakona, aferama, odlučivanjem iza zatvorenih vrata… Politički protivnici optužuju ih za narušavanje odnosa sa susjedima, širenje nacionalizma, te pokoravanje Beogradu i SPC.

Iako su to obećavale i prije i neposredno poslije izbora, partije novih vlasti nisu donijele mnoge progresivne zakone, djelimično je izvršena izborna reforma, nije “očišćen” birački spisak, promjene u pravosuđu nisu dovršene, zakon o oduzimanju nelegalno stečene imovine je na čekanju… Na mnogim drugim poljima, “pobjednici” su nastavili da rade po DPS-ovom “receptu”, gazeći svoja dugogodišnja obećanja.

Međutim, nakon 30. avgusta otpočeli su procesi koji su za vrijeme DPS-a bili nezamislivi, poput obračuna s organizovanim kriminalom i korupcijom na visokom nivou, razotkrivanja zloupotreba u institucijama, unapređenje životnog standarda građana… Desila su se hapšenja bivših i doskorašnjih najviših čelnika i funkcionera pravosuđa, policije i službi bezbjednosti, visokopozicioniranih članova kriminalnih klanova, otkrivane su malverzacije u državnim institucijama i preduzećima, dešavale su se rekordne zapljene narkotika… No, mnoga od tih procesuiranja korišćena su za političku promociju, pa će se o stvarnim rezultatima u borbi protiv kriminala i korupcije moći govoriti tek kad ovi slučajevi dobiju sudske epiloge.

Da nije sve tako sivo svjedoče i deblokada i ubrzanje procesa pregovora s Evropskom unijom (EU), koji je godinama stagnirao, ali i promjene na ekonomskom polju, poput povećanja plata i penzija i vraćanja dječjeg dodatka i naknada za majke, iako dio javnosti tvrdi da su neke od tih mjera dovele do inflacije i urušile finansijski sistem države.

Stoga se od promjene 30. avgusta postavlja pitanje – da li država nakon pada DPS-a ide u pravom smjeru, koliko se živi bolje i “slobodnije”, te da li su partitokratske prakse uzele toliko maha da je zapravo svejedno ko vrši vlast ako je svi zloupotrebljavaju…

NAUK DA JE SVAKO SMJENLJIV

Milena Perović rekla je “Vijestima” da državu danas karakterišu politička kontrola institucija, obračuni s neistomišljenicima, političko zapošljavanje, bahato korišćenje budžeta za privilegije, identitetska pitanja i podjele, sumnjivi investitori, tajni dogovori i poslovi. Sve to, kaže, uz narativ o Crnoj Gori kao “lideru evropskih integracija u regionu”.

“Zvuči kao DPS vladavina, zar ne? Pet godina kasnije, samo su se promijenili predznaci”, ocjenjuje ona.

Perović tvrdi da je, “osim što je na djelu partitokratija u kojoj građanin gubi glas”, posebno zabrinjavajuće što “gubimo i građanina”. Napominje da opasne ideologije krvi i tla, iste one koje su donijele “krvave devedesete”, danas imaju političku moć u Crnoj Gori.

“… SPC i dobar dio vlasti slave ratne zločince i četničku ideologiju, dok je najjača opoziciona snaga onaj isti nereformisani DPS u čije doba su predmeti ratnih zločina gurani u fioke, ili pred sudovima srozavani na nivo pukih izvršilaca”, podsjeća ona.

SPC i dio vlasti okupljen oko koalicije ZBCG, na čelu sa šefom Skupštine Andrijom Mandićem, otvoreno su proteklih mjeseci veličali četnički pokret koji je u Drugom svjetskom ratu sarađivao s okupatorom, a sve je kulminiralo otkrivanjem spomenika ozloglašenom četničkom komandatnu Pavlu Đurišiću početkom avgusta u beranskom selu Gornje Zaostro, u izvedbi mitropolita budimljansko-nikšićkog Metodija.

Perović poručuje da su stoga, pet godina kasnije, Crnoj Gori više nego ikad potrebne reformske snage i promjene, te da je od avgusta 2020. ostao tek nauk da je svaka vlast smjenjiva.

Da su DPS i njegov dugogodišnji šef Milo Đukanović nesmjenjivi, činilo se zbog više razloga. Prvenstveno, zbog zloupotreba kojima su držali u rukama sve uzde vlasti. Međutim, fotelja ih je koštalo izglasavanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti krajem 2019, zbog čega su uslijedile višemjesečne protestne litije SPC širom države, koje su bile katalizator poraza DPS-a 30. avgusta.

DPS je nakon toga pretrpio još niz poraza na izborima na svim nivoima u državi, a ubrzo potom doživio i najveću promjenu u svojoj istoriji – Đukanović se povukao sa čela stranke nakon što je poražen 2023. na predsjedničkim izborima od Jakova Milatovića. Naslijedio ga je predvodnik mlađe generacije DPS-a Danijel Živković, koji danas tvrdi da je ta partija naučila gdje je griješila.

NAPRAVLJEN SAMO PRVI KORAK

Stefan Đukić ocjenjuje da su, iako je prošlo pet godina od smjene vlasti, institucije i dalje na istom nivou, te da suštinski i ne postoje, već da su u pitanju samo nazivi kojima se objašnjavaju određene zgrade i zaposleni u njima koje plaćaju građani. Tvrdi da institucija mora da znači nešto više – da predstavlja vrijednost kojoj građani vjeruju i kojoj su spremni da se obrate.

“Postoje izuzeci, poput Specijalnog državnog tužilaštva (SDT), kao što i postoje pomaci u nekim drugim institucijama, ali prema većini nemam drugi stav sem da je to tabla zalijepljena na neku zgradu”, rekao je on listu.

SDT, na čijem se čelu nalazi Vladimir Novović, otpočeo je nakon smjene vlasti procesuiranja ljudi koji su bili “stubovi” režima DPS-a – nekadašnje prve žene sudstva Vesne Medenice, bivšeg prvog čovjeka policije Veselina Veljovića, nekadašnjeg visokopozicioniranog bezbjednjaka Zorana Lazovića, bivšeg glavnog specijalnog tužioca Milivoja Katnića, nekadašnjih ministara Petra Ivanovića i Milutina Simovića…

Uhapšeni su i mnogi navodni članovi kriminalnih grupa koje se sumnjiče da su organizovale međunarodni šverc droge, kao i članovi policije i tajni agenti koji su navodno u tome sudjelovali.

Dok se u većini tih slučajeva čeka na sudske odluke, neke važne presude su donesene. Neke od njih su ona protiv bivšeg direktora Uprave policije Slavka Stojanovića, koji je, prvostepeno, osuđen na tri godine i osam mjeseci zatvora jer je priznao da je naredio da se propusti kamion koji je švercovao cigarete, te protiv bivše specijalne državne tužiteljke Lidije Mitrović koja je osuđena na sedam mjeseci zatvora zbog zloupotrebe službenog položaja u produženom trajanju.

Đukić konstatuje da su promjene pružile “neku satisfakciju” jednom većem broju građana, ali da suštinski nisu podigle vjeru u demokratiju.

“Stvar je upravo u tome što nemamo osjećaj da naš glas vrijedi nešto, da nam je donio neki boljitak, da smo bolje ‘predstavljeni’. I ova vlast, kao i one prethodne, kad naiđu na reakcije da građani smatraju kako nisu zastupljeni, daju isti odgovor – ‘onda se vi kandidujte’ “, rekao je on.

Krajem jula vlast i opozicija usvojili su izmjene Zakona o izboru odbornika i poslanika, kojima su dogovorili da svi lokalni izbori budu održani istog dana 2027. Iako su predstavnici vlasti te promjene nazvali istorijskim, njima nisu obuhvaćene neke od najvažnijih stavki o kojima se priča godinama, poput “čišćenja” biračkog spiska, otvorenih lista, neposrednog izbora gradonačelnika…

Sagovornik “Vijesti” napominje da nova vlast svjesno zaboravlja, odnono negira činjenicu da su poslanici predstavnici građana, da su tamo da budu produžena ruka ljudi koji su ih birali, te da je to proizvelo dvije konsekvence.

“Prva je gubitak povjerenja u demokratiju kao sistem u Crnoj Gori, jer on očito nije demokratski već partitokratski; druga je nešto pozitivnija – da vlast makar nije zakucana u rukama istih ljudi, te da se mogu mijenjati”, konstatovao je Đukić, poručujući da promjene koje su se desile 30. avgusta daju mogućnost boljeg sistema i društva, ali da sem tog, prvog koraka – nije mnogo urađeno.

“SIMBOL SLOBODE”

Njegovo mišljenje ne dijeli potpredsjednik Vlade Momo Koprivica (Demokrate), koji je rekao listu da 30. avgust simbolizuje – slobodu.

“Mirnim putem i na izborima pao je režim, ogrezao u korupciji, kriminalu, švercu, iza kog su ostala ubistva novinara, hrabrih policajaca, zlodjela ‘crnih trojki’, pod kojim je bivša predsjednica Vrhovnog suda prodavala presude, direktori policije propuštali kamione sa švercovanim duvanom, a policijski službenici mučili pripadnike jednog za račun drugog klana, a što je sve dokumentovano i čemu se danas sudi”, rekao je on, dodajući da se partije bivšeg režima, odnosno današnje opozicije, nisu odrekle “tog nasljeđa ni u kom vidu”.

Koprivica navodi da je nakon promjena 2020. došlo do oslobađanja od straha i klijentelističkih odnosa, koji su, prema njegovim riječima, decenijama karakterisali politički sistem Crne Gore.

“Građani su počeli slobodnije da izražavaju političke stavove, bez bojazni od gubitka posla, socijalnih prava ili drugih oblika pritisaka, naročito u javnom sektoru. Nakon 30. avgusta vlast ne vrši nasilje prema novinarima, danas se ne montiraju afere preko bezbjednosnih i drugih državnih službi protiv neistomišljenika, drastično je opao nivo zavisnosti institucija od političke elite…”, tvrdi on.

Slobodnije izražavanje stavova građana može se, između ostalog, vidjeti kroz sve češće blokade saobraćajnica širom države u znak protesta zbog nezadovoljstva potezima vlasti.

Sagovornik dalje kaže da institucije zadužene za vladavinu prava, kao što su SDT, Agencija za sprečavanje korupcije i druge, djeluju “uistinu potpuno nezavisno od političke vlasti”, rade po Ustavu i zakonu, a ne po političkim direktivama, “kao što je bio slučaj do 30. avgusta”, te da se to konstatuje u brojnim međunarodnim izvještajima.

“Ima li bolje potvrde kvalitativne promjene od toga da je prije 30. avgusta šverc duvana bio zaštićen i unosan posao funkcionera vlasti i s njima povezanih lica, a danas, s međunarodnim partnerima, na najkredibilniji način i dokumentovano uništavamo kompletnu i enormnu količinu švercovanog duvana koji je ostao iza korifeja duvanske mafije”, podvukao je Koprivica.

Pojašnjava da ti “pozitivni efekti” ne znače da su svi problemi nestali, već da i dalje postoje izazovi u institucionalnoj stabilnosti, polarizaciji, reformama pravosuđa, profesionalizaciji javne uprave…

Dodaje da je do 30. avgusta evropski put bio “u potpunoj blokadi”, a da su relevantne međunarodne institucije konstatovale da je u Crnoj Gori na snazi “hibridni režim” i da cvjeta “endemska korupcija”.

“Do koje mjere su izgubili sluh za glas građana, govori i brutalan udar na najzastupljeniju vjersku zajednicu, nakon čega su i krenule litije, koje su i dovele do narodne pobjede nad režimom”, konstatuje Koprivica.

Zakonom o slobodi vjeroispovijesti bilo je propisano da će svi vjerski objekti koji su bili imovina države Crne Gore prije njenog nasilnog i neustavnog ujedinjena sa Srbijom, a potom pripajanja Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, a koji kasnije nisu na odgovarajući pravni način prešli u svojinu neke vjerske zajednice, biti prepoznati kao državna imovina. Taj propis je izmijenjen nakon smjene vlasti, a kasnije su svojinska prava SPC uređena potpisivanjem Temeljnog ugovora, koji dio javnosti naziva neustavnim, optužujući Abazovića za “izdaju” interesa Crne Gore.

Koprivica ocjenjuje da se građani danas – iako su naslijeđeni enormni problemi – osjećaju slobodnije i konstruktivnije učestvuju u javnom životu, kritici i donošenju odluka, te nivo građanske participacije svakako mora biti dodatno unaprijeđen “u cilju skladnijeg funkcionisanja društva”.

“Na planu evropskih integracija ostvareni su značajni pomaci, dobili smo IBAR (Izvještaj o procjeni ispunjenosti privremenih mjerila za poglavlja 23 i 24) i zatvorili više poglavlja, što svakako vodi jačanju položaja građana”, rekao je on.

Spajićeva Vlada je zatvorila četiri poglavlja, što je bio prvi pomak u pregovorima s EU još od 2017. Ona obećava ulazak u EU do 2028.

“GENERALNA DETOKSIKACIJA INSTITUCIJA”

Poslanica DPS-a Aleksandra Vuković Kuč kazala je da bi opozicioni status svakoga valjanog političara i politiku trebalo da urazumi, produbi im djelovanje, ukaže na greške u činjenju na vlasti i smanji njihovu mogućnost nakon povratka na nju, te da je sigurna da je to slučaj s partijom čiji je dio.

Tvrdi, međutim, da aktuelna vlast pokazuje da joj dugogodišnji opozicioni status nije razvio političku kulturu i moral, kao i da je vladajuća garnitura “porobila institucije uticajem, neznanjem, neprofesionalizmom i apsolutnom partitokratijom”. Navodi da su obilježja aktuelne vlasti “despotski odnos” prema medijima koji nijesu u vlasništvu vlasti, agresivni stav prema nevladinim organizacijama i aktivistkinjama koje se godinama bore za ljudska prava, nepotizam u skoro skarednom obliku, rođačko-ortačka verzija meritokratije…

Dodaje da u vlasti zloupotrebljavaju bezbjednosni sektor za progon neistomišljenika, bespogovorno služe SPC i ideologiji koju crkva promoviše, “bez kuraži da se obračunaju s veličanjem i beatifikacijom” ratnih zločinaca čije statue se skladište u crnogorskim manastirima.

“… Divljanje šovinizma i nacionalizma, jačanje nacionalnih partija koje krune građansko društvo, neprimjeren odnos sa susjedima koji su tri prvaka vlasti proglasili nepoželjnim osobama, potčinjavanje državnih interesa uskopartijskim, urnisanje ekonomskog i investicionoga tkiva crnogorske privrede, rijalitizacija medija, nezakonito vetingovanje političkih jurišnika za koje je samo njihov sud pravedan sud i samo tužilaštvo pod njihovom palicom poželjno tužilaštvo”, još su neki od primjera koje je sagovornica “Vijesti” istakla.

Pod neprimjerenim odnosom sa susjedima sagovornica prvenstveno misli na relacije s Hrvatskom. Ta država je krajem jula prošle godine, nakon što je crnogorski parlament usvojio Rezoluciju o genocidu u sistemu logora Jasenovac, Dahau i Mauthauzen, proglasila Mandića, potpredsjednika Vlade Aleksu Bečića (Demokrate) i lidera i poslanika Demokratske narodne partije Milana Kneževića za nepoželjne.

Vuković Kuč konstatuje da su, sve u svemu, institucije nikad zavisnije i nikad podređenije vlasti i da im je potrebna “generalna detoksikacija”.

“Pet godina poslije, jasno je da je 30. avgusta 2020. izvršena kontrarevolucija protiv građanskog i sekularnoga društva u Crnoj Gori, s ciljem demodernizacije i deemancipacije Crne Gore”, poručuje ona.

KOPRIVICA: OGRANIČEN MONOPOL JEDNE PARTIJE NAD POLITIČKOM NARACIJOM

Momo Koprivica tvrdi da je u periodu nakon 2020. politička scena postala “pluralističkija”, s više različitih političkih opcija koje imaju “pristup medijima i institucijama”.

“Time je ograničen monopol jedne partije nad političkom naracijom, što je pozitivno uticalo na demokratski kapacitet društva i većoj snazi glasa građana.”

Rekao je da je u “ovom osjetljivom i izazovnom vremenu” potrebno cjelishodnije usmjeravanje društvene energije, više inkluzivne rasprave o svim pitanjima i vođenje šireg društvenog dijaloga.

“To su metode koje sigurno zemlju vode u prosperitetnu budućnost i čine je otpornijom.”

VUKOVIĆ KUČ: CRNA GORA U ISTORIJSKOJ KRIZI I PRED MORALNIM KOLAPSOM

Aleksandra Vuković Kuč poručuje da je vlast obmanula građane “koji ni u jednome momentu nijesu prestali da vjeruju u evropsku perspektivu Crne Gore”.

“EU je spustila kriterijume za našu integraciju, ali je vlast podigla loše prakse i antievropsku politiku na najviši nivo. Ta vlast nas bruka na domaćem i međunarodnom terenu, sve pod plaštom oslobođenja i demokratije. Građani su prevareni i poniženi.”

Navodi da se Vlada s prošlogodišnjih 92 odsto ispunjenih obaveza prema EU, ove godine “sunovratila” na 65, i to “baš kad očekujemo intenzivniji rad i redovno isporučivanje obaveza pred navodnu završnicu pregovora”.

“Izvjestilac Evropskog parlamenta za Crnu Goru Marjan Šarec je prije nekoliko dana ukazao na loše poteze vlasti koji usporavaju našu integraciju. Crna Gora je u istorijskoj krizi i pred moralnim kolapsom, jer je kakistokratija obilježje klike koja vlada. Između crnogorske vlasti 2025. i brutalnog brukanja političkog poziva stavite znak jednakosti.”

Izvor: “Vijesti”

Foto: Screenshot/Fos Media