Čarke između Pokreta Evropa sad (PES) i Srpske pravoslavne crkve (SPC) nijesu iznenađenje, jer šef Vlade i PES-a Milojko Spajić nije ispunio očekivanja SPC da bezrezervno podrži njenu agendu, već se okrenuo Evropi. Stoga trzavice između njih mogu uticati samo na dio birača Spajićeve partije koji su politički motivisani zbog crkvenih autoriteta.

Tako sagovornici “Vijesti”, građanski aktivisti Milena Bešić i Stefan Đukić, komentarišu verbalni sukob između funkcionera PES-a i poglavara SPC u Crnoj Gori zbog otkrivanja i uklanjanja spomenika četničkom komandantu Pavlu Đurišiću u Beranama.

Više puta ponovljeni revizionistički stavovi crkvenih velikodostojnika o četničkom pokretu i njegovim vođama izazvali su prvo reakciju Spajića, koji je početkom juna rekao da je cijela Crna Gora “pomalo u čudu” zbog serije takvih izjava.

Trvenja u odnosu sa SPC nastavljena su nakon što je mitropolit budimljansko-nikšićki Metodije u subotu optužio funkcionera PES-a i prvog čovjeka Berana Đola Lutovca da je najodgovorniji za sve što se dešavalo na posjedu porodice Dobrašinović u Gornjem Zaostru. U tom beranskom selu Metodije je 8. avgusta otkrio spomenik Đurišiću, koji je istog dana uklonjen. Na licu mjesta fizički i psihički su maltretirane novinarske ekipe Vijesti i Pobjede, nakon što su pokušali da zabilježe sklanjanje biste.

Milena Bešić ocjenjuje da sukob PES-a i SPC ne treba da čudi iz razloga što, kako kaže, politička podrška crkve nikada nije bila besplatna, već je uvijek uslovljena očekivanjima i pritiscima da se politika države podredi njenom uticaju.

“Dokle god je PES odgovarao tim interesima, podrška je bila tu. Onog trenutka kad su se interesi razišli, sukob je postao neizbježan”, tvrdi Bešić.

Ni Stefan Đukić ne misli da se radi o iznenađenju jer, kako navodi, različiti društveni činioci imaju različite interese i stavove o mnogim društvenim pitanjima.

“I ako postoji nešto što je u svemu dobro, to je što nemamo monolitno društvo u kom se, zbog skrivenih interesa, ti različiti činioci drže zajedno i forsiraju jednoumlje…”, rekao je on.

Metodije je u subotu saopštio da je Lutovcu i predsjedniku beranskog odbora Socijalističke narodne partije (SNP) Ivanu Radeviću namjera “progon srpskog naroda, srpske istorije i srpske crkve”.

Lutovac je u nedjelju ujutro odgovorio riječima da je istina, potkrijepljena činjenicama, “dijametralno suprotna” tvrdnjama mitropolita budimljansko-nikšićkog. Poručio je da smatra sebe najodgovornijim za dešavanja u Gornjem Zaostru “zato što je smirivao tenzije, što nije dozvolio primjenu sile, što je sačuvao i okupljene i službenike, izbjegao nova hapšenja, krivične prijave, desetine optužnica i bratske sukobe i eskalaciju”.

NEDOVIĆ: NAPAD NA PES

Lutovca je podržalo nekoliko funkcionera PES-a, među kojima indirektno i Spajić. Iz centrale PES-a se, međutim, nijesu oglašavali. Spajić je juče u tzv. storiju na mreži Instagram objavio fotografiju na kojoj je zagrljen s Lutovcem, kao i poruku na kojoj mu se čelnik Berana zahvaljuje.

“Mir u sebi i pred narodom, srećan zbog podrške pravih ljudi. Hvala premijeru Milojku Spajiću”, napisao je Lutovac.

Poslanica PES-a Jelena Nedović saopštila je u nedjelju da je napad na Lutovca – napad na tu partiju.

“On nije došao da dijeli narod, niti da ga vraća u prošlost, već da se bavi onim što mu pripada – zakonima i pravdom. Njega ne zanimaju partizani i četnici, niti beskrajne rasprave o tome ko je bio ‘na kojoj strani’…”, podvukla je ona.

Iz PES-a nijesu odgovorili misle li da će njihov sukob sa SPC uticati na podršku koju imaju kod birača.

Metodije je, prethodno, na skupu u Gornjem Zaostru, izjavio da se ne boje države, odnosno “sile njihove koja ni red na ulicama ne može da uvede”, kao ni mladih ljudi u skupim odijelima “koji su zauzeli visoke političke i državne pozicije i misle da mogu da rade kako oni hoće i misle”.

Spomenik Đurišiću postavljen je 7. avgusta, dan kasnije je otkriven, a statua je uklonjena istog dana u poslijepodnevnim satima. Nezakonito obilježje sklonili su mještani po, kako su tvrdili, prethodnom dogovoru s policijom. Đurišićeva statua prebačena je u Crkvu Svete mati Paraskeve u Gornjem Zaostru, a nadležna inspekcija je, uz asistenciju policije, naknadno srušila postament spomen-obilježja.

Bjelopoljsko Više tužilaštvo je zbog dešavanja u Gornjem Zaostru formiralo predmet protiv Metodija. Jedan predmet formiralo je i povodom izjava učesnika skupa u beranskom selu, na kom je, između ostalih, govorio i Metodije. On je tada kazao da je “malo onih koji su bili nadahnuti kao Đurišić”, te da bi spomenik tom ratnom zločincu trebalo da se podigne i u centru Berana.

Iz PES-a su u više prećutali revizionističke ocjene iz crkve, ili na njih nemušto odgovarali. Tako je bilo i u maju, kad je mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije rekao da je Đurišić bio “veliki junak nepobjedivog karaktera”. Međutim, Spajić je mjesec dana nakon toga, poslije još jedne sporne izjave iz SPC, izjavio da je Crna Gora “sekularna država u kojoj svako treba da se bavi svojim poslom”, dodajući da ne prima “savjete od popova po pitanju istorije, politike, finansija, ekonomije, sporta, muzičkog”.

BEŠIĆ: SPAJIĆ NIJE ISPUNIO OČEKIVANJA METODIJA

Milena Bešić podsjeća da su i premijer Spajić i šef države Jakov Milatović politički stasali u Vladi Zdravka Krivokapića, uz otvorenu crkvenu podršku i prisustvo crkvenim obredima. Na toj osnovi, kako je kazala, gradili su svoj početni legitimitet, a kasnije je, tvrdi, formiranjem PES-a, uslijedilo distanciranje “kroz evropsku retoriku i naglasak na ekonomiji”.

“Ali mislim da Spajićeva povezanost sa SPC uopšte nije upitna – što je, s obzirom na njegov javno iskazani ponos na porodične veze s mitropolitom Metodijem, i prirodno očekivano. Ono što se, međutim, danas u javnosti vidi kao raskol nije rezultat vrednosnog otklona, već činjenice da Spajić nije ispunio očekivanja Metodija da bezrezervno podržava crkvenu agendu, nego je, vođen potrebom da sačuva kredibilitet pred evropskim partnerima, zauzeo suprotnu poziciju”, tvrdi Bešić.

Spajić je u intervjuu prije tri godine saopštio da mu je Metodije ujak, odnosno da su “blisko rodbinski vezani”. On je, kao ministar finansija u Krivokapićevoj Vladi, često prisustvovao liturgijama, kao i tadašnji ministar ekonomskog razvoja Milatović, koji je sa Spajićem, nakon pada te izvršne vlasti, 2022. godine osnovao PES. Milatović je kasnije, nakon sukoba sa Spajićem, napustio partiju.

Komentarišući mogući uticaj sukoba sa crkvom na birače PES-a, Bešić kaže da će se dio onih koji su “politički motivisani crkvenim autoritetom” neminovno okrenuti partijama bivšeg Demokratskog fronta (DF), “jer SPC svoju političku lojalnost nikad ne ostavlja bez adrese”.

“To još jednom potvrđuje da je oslanjanje na crkvu kao izvor političke podrške opasna strategija, jer građani koji traže evropske politike i sekularnu državu na kraju ostaju iznevjereni. Još jednom se pokazuje da Crna Gora ne može postati istinski demokratsko i evropsko društvo dok SPC ostaje politički arbitar prilikom formiranja vlasti i donošenja državnih odluka”, konstatovala je sagovornica.

ĐUKIĆ: NIJESMO U 2020.

Stefan Đukić pak ocjenjuje da je uticaj crkve “značajno splasnuo u tom pogledu” i da nije više 2020. godina, niti da postoje pitanja koja polarizuju biračku situaciju, a da su vezana za crkvu.

Na izborima te godine smijenjen je tridesetogodišnji režim Demokratske partije socijalista, a ključnu ulogu u tome imala je crkva koja je organizovala masovne litije širom države u znak protesta protiv izmijenjenog Zakona o slobodi vjeroispovijesti.

U kontekstu pitanja crkve i revizionizma, sagovornik ukazuje na kuriozitet – da su lideri nekadašnjeg DF-a – Andrija Mandić i Milan Knežević bili uglavnom ćutljivi na temu spomenika u Gornjem Zaostru.

“Reklo bi se da su oni odlučili da ovo preskoče vjerujući da im bilo kakav stav može naškoditi”, konstatuje Đukić.

Mandić, koji je i šef parlamenta, rekao je krajem juna da se ne suprotstavlja mišljenjima crkvenih velikodostojnika povodom njihovih afirmativnih izjava o četničkim komandantima i “da se zalaže za to da svi poštuju svoje pretke”.

S druge strane, Knežević je naveo da je Đurišić “vrlo složena istorijska ličnost” i da se ne mogu kroz jedno saopštenje sagledati lik i djelo tog četničkog komandanta.

BEŠIĆ: SPC KAO PARALELNI CENTAR MOĆI

Milena Bešić kaže da Srpska pravoslavna crkva, “koja ne polaže nikakav demokratski račun pred društvom”, ostaje ključan politički akter izvan institucionalne kontrole – u otvorenom savezu s prosrpskim partijama na vlasti koje nastupaju kao neposredni eksponenti njenih interesa.

“Sve je očiglednije da SPC u Crnoj Gori ne djeluje samo kao crkvena institucija, već kao paralelni centar moći koji zadire u državna pitanja i ozbiljno kompromituje demokratiju i suverenost”, tvrdi Bešić.

MARIĆ: LUTOVAC POKAZAO RAZBORITOST I MUDROST

Pravnik Boris Marić ocijenio je da je Lutovac, iako mlad političar, “u neprijatnoj situaciji pokazao razboritost i mudrost”, te da njegovo ponašanje može biti primjer ostalim političarima u Crnoj Gori.

Ipak, Marić je u “Bojama jutra” na Televiziji Vijesti ukazao da podrška Lutovcu, koja je stigla isključivo iz PES-a, pokazuje da politička scena i dalje funkcioniše kroz “partijske rovove”, umjesto po principima moderne evropske politike.

Podrška Lutovcu juče je stigla i iz Pokreta za Podgoricu, koji je nastao nakon raskola u PES-u, odnosno odlaska Milatovića.

“Pokret za Podgoricu izražava punu podršku predsjedniku Opštine Berane, Đolu Lutovcu, koji je u proteklim danima pokazao odgovornost i smirenost u suočavanju s izazovima povodom slučaja u Gornjem Zaostru. Njegov pristup doprinosi očuvanju mira i stabilnosti, što je u ovom trenutku od ključne važnosti za građane Berana i cijele Crne Gore”, naveli su u saopštenju.

Izvor: “Vijesti”

Foto: Vlada Crne Gore